KAYNAK HAKKI (MK. 756, 837)
a) Açıklama
Kaynak, kaynayan su demektir. Medeni Kanun kaynağın ayrı bir mülkiyeti olamayacağını, kaynadığı arazinin bütünleyici parçası (mütemmim cüzü) olduğunu kabul etmiştir (MK.756).
Arazinin sahibi olan kimse kaynağın da sahibi sayılır. Kaynak araziden ayrı olarak iktisap edilemez. Ancak bir kimse arazisinden kaynayan sudan başkala¬rının yararlanmasına izin verebilir. Bu izin ancak bir irtifak hakkı şeklinde yapılabilir ve bu irtifak hakkına kaynak hakkı denir.
Demek ki kaynak hakkı; başkasının arazisinden kaynayan sudan yararlanmak hakkıdır. Bu yararlanma, bağ, bahçe, tarla sulama, inşaat veya içme suyu temin etme, çiftlik hayvancılığı, sulama, alabalık yetiştirilmesi gibi amaçlarla olabilir.
Kaynak hakkı su alma, sudan yararlanma veya suyun belli bir yere (örneğin bir tarlaya) akıtılması şeklinde olmaktadır.
b) Şahsi ve Arzi Kaynak Hakkı
Kaynak hakkı arzi veya şahsi irtifak hakkı olarak kurulabilir. Bir şahıs lehine kurulmuşsa buna şahsi kaynak hakkı, bir taşınmaz lehine kurulmuşsa buna arzi kaynak hakkı denir.
Arzi veya şahsi olsun, aksi taraflarca sözleşmede kararlaştırılmadıkça kay¬nak hakkı başkalarına devredilebilir ve miras yoluyla intikal eder (MK. 837).
Ancak resmi senette başkasına devredilemeyeceği ve mirasçıya geçme¬yeceği kararlaştırılabilir.
Eğer bu hak müstakil ve daimi nitelik taşıyorsa tapu sicilinde ayrı bir sayfaya taşınmaz gibi tescil edilebilir (MK.837).
Müstakil ve daimi hakların tescil şekli Tapu Sicil Tüzüğünün 10. maddesinde açıklanmıştır.
İstenen Belgeler
1.Kaynak hakkı istenen taşınmaz malın tapu senedi veya tapu kayıt örneği, yoksa taşınmaz malın ada ve parsel numarasını belirtir belge ya da malikin sözlü beyanı,
2.Taşınmaz malın maliki veya temsilcisinin fotoğraflı nüfus cüzdanı ve temsil belgesi,
3.Kaynak hakkı mahkeme kararı ile kuruluyorsa kesinleşmiş mahkeme kararı,
4.Kaynak hakkı pafta üzerinde de bir işlem yapılmasını gerektiriyorsa taşınmaz malların bulunduğu yere göre belediye encümeni veya il idare kurulunun olumlu kararı ve değişiklik beyannamesi.
c) Kurulması
a) Resmi Senetle:
Kaynak hakkı tesisi için tarafların tapu sicil müdürlüğünde düzenlenecek resmi senedi imzalamaları gerekir. Ayrıca; bu resmi senette, kaynaktan yararlanmanın nasıl ve ne zamanlar olacağı bu hakkın süresi ve diğer esaslı unsurlarının gösterilmesi gerekir.
Kanımızca, bir arazide kaynak bulunsa dahi bu durum tapu kütüğünün taşınmazın cinsi kısmında ve paftasında gösterilmemiş ise kaynak hakkı tesis edilemez. Öncelikle var olan kaynağın cins değişikliği suretiyle tapuda ve haritasında (paftada) gösterilmesi ve bundan sonra kaynak hakkı tesisi gerekir.
Yargıtay da bir kararında kaynak hakkının tescili için mahkeme kararına gerek olmadığını kaynağın çıktığı yer tapulu ise, bunun tapuya geçirilmesinin idari bir işlem olup, tapu (kadastro) idaresine ait olduğuna değinmiştir (Y. 6. HD. 20.10.1972 T.E., 3449, K. 3772).
Kaynak hakkı suyun (kaynağın) bir yerden diğer bir yere akıtılması şeklinde kuruluyorsa suyun nereden akıtılacağının bir haritaya (değişiklik beyannamesine) bağlanması ve paftaya tersimi (işlenmesi) gerekir.
Şahsi Kaynak Hakkı Resmi Senet Örneği:
“..... adına kayıtlı iken; bu kez, malik bu parseli içindeki su kaynağından memba suyu olarak kullanılmak üzere 50.000.000.000. (elli milyar) TL. bedel karşılığında beş yıllığına Danonesa-Hayat Memba Suları A.Ş. lehine kaynak hakkı tanıdığını, bu kaynak hakkının irtifak hakkı olarak tescilini istediğini; diğer taraftan .... ....’da lehine tesis edilen bu kaynak hakkını aynı surette kabul ettiğini ve adına tescilini istediğini, ....”
“..... adına kayıtlı iken; bu kez, malik bu parseli içindeki su kaynağından balık üretim tesislerinin su ihtiyacını karşılayacak şekil ve miktarda yararlanılmak üzere ve ekli değişiklik beyannamesinde gösterilen yerden borularla taşınmak kaydıyla ..... ....... lehine on yıl süreyle kaynak hakkı tanıdığını, bu kaynak hakkının irtifak hakkı olarak tescilini istediğini; diğer taraftan .... ....’da lehine tesis edilen bu kaynak hakkını aynı surette kabul ettiğini ve adına tescilini istediğini, ....”
Arzi Kaynak Hakkı Resmi Senet Örneği:
“....... adına kayıtlı iken; bu kez, malik .... bu parseli içindeki su kaynağından bitişikteki 101 ada 2 nolu parsel lehine bedelsiz olarak arzi kaynak hakkı tesis ettiğini 101 ada 2 nolu parselin maliki her kim olursa, dilediği şekil ve zamanlarda bu haktan yararlanabileceğini, bu kaynak hakkının irtifak hakkı olarak tescilini istediğini; diğer taraftan 101 ada 2 nolu parselin şu anki maliki ... da bu kaynak hakkını aynen kabul ettiğini ve tescilini istediğini, .....”
b) Mahkeme kararıyla:
Medeni Kanunun 761. maddesine göre, bir kimse kendi evine veya arazisine veya işletmesine gerekli olan suyu temin edemiyorsa veya temin etmesi için çok büyük çalışma ve aşırı masraf yapması gerekiyorsa, mahkemeye başvurarak komşusunun (veya komşusu olmasa dahi yakında kaynağı bulunan bir kimsenin) ihtiyacı olmayan (veya ihtiyacından fazla olan) suyu kendisine bırakmasını talep edebilir.
Bu takdirde kesinleşmiş mahkeme kararı getirilirse kaynak hakkı tapuya tescil edilir.
d) Tescili
Kaynak hakkı bir irtifak hakkı olduğu için tapu sicilinin irtifak hakları sütununa Tapu Sicil Tüzüğünün 30. maddesinde gösterildiği şekilde tescil olunur.
Şahsi kaynak hakkına örnek:
a - M :Kaynak hakkı, memba suyu olarak kullanılmak üzere beş yıllığına Danonesa-Hayat Memba Suları A.Ş.’ne aittir. Tarih - Yevmiye
a - M :Kaynak hakkı balık üretim tesisinin su ihtiyacı için on yıllığına Hülya Karaoğlan’a aittir. Tarih - Yevmiye.
Arzi kaynak hakkına örnek:
Yükümlü parsele :
a - M : Bu parseldeki kaynaktan su alma hakkı 101 ada 2 noluparsele aittir. Tarih - Yevmiye.
Yararlanan parsele:
a - H : Bu parselin 101 ada 1 parseldeki kaynaktan su alma hakkı vardır. Tarih - Yevmiye.
e) İşlemin Mali Yönü
1. Kaynak hakkı tesisinde; genel beyan döneminde beyan edilen emlak vergisi değerinden (diğer yıllarda bir önceki senenin emlak vergisi değerine her yıl Vergi Usul Kanunu hükümleri uyarınca belirlenen yeniden değerleme ora¬nı uygulanarak bulunacak değerden) az olmamak üzere bildirilen bedel üzerinden, lehine kaynak hakkı tanınandan 492 sayılı Harçlar Kanununa ekli (4) sayılı Tarifenin (20.e) pozisyonu uyarınca Binde 15 oranında tapu harcı tahsil edilir.
Kaynak hakkı bedelsiz olarak tanınıyor ise, yine lehine kaynak hakkı tesis edilenden (4) nolu pozisyon uyarınca kaynağın taraflarca bildirilen değeri üzerinden Binde 54 oranında tapu harcı tahsil edilir. Bedelsiz tesis ve devirde ayrıca Damga Vergisi Kanuna ekli (I) sayılı tablonun 1/b pozisyonu uyarınca tutarı her yıl belirlenen miktarda maktu damga vergisi tahsil edilmesi uygulaması kaldırılmıştır.
2. Döner Sermaye İşletmesince belirlenen tarifeye göre ücret tahsil edilir.
Kaynak, kaynayan su demektir. Medeni Kanun kaynağın ayrı bir mülkiyeti olamayacağını, kaynadığı arazinin bütünleyici parçası (mütemmim cüzü) olduğunu kabul etmiştir (MK.756).
Arazinin sahibi olan kimse kaynağın da sahibi sayılır. Kaynak araziden ayrı olarak iktisap edilemez. Ancak bir kimse arazisinden kaynayan sudan başkala¬rının yararlanmasına izin verebilir. Bu izin ancak bir irtifak hakkı şeklinde yapılabilir ve bu irtifak hakkına kaynak hakkı denir.
Demek ki kaynak hakkı; başkasının arazisinden kaynayan sudan yararlanmak hakkıdır. Bu yararlanma, bağ, bahçe, tarla sulama, inşaat veya içme suyu temin etme, çiftlik hayvancılığı, sulama, alabalık yetiştirilmesi gibi amaçlarla olabilir.
Kaynak hakkı su alma, sudan yararlanma veya suyun belli bir yere (örneğin bir tarlaya) akıtılması şeklinde olmaktadır.
b) Şahsi ve Arzi Kaynak Hakkı
Kaynak hakkı arzi veya şahsi irtifak hakkı olarak kurulabilir. Bir şahıs lehine kurulmuşsa buna şahsi kaynak hakkı, bir taşınmaz lehine kurulmuşsa buna arzi kaynak hakkı denir.
Arzi veya şahsi olsun, aksi taraflarca sözleşmede kararlaştırılmadıkça kay¬nak hakkı başkalarına devredilebilir ve miras yoluyla intikal eder (MK. 837).
Ancak resmi senette başkasına devredilemeyeceği ve mirasçıya geçme¬yeceği kararlaştırılabilir.
Eğer bu hak müstakil ve daimi nitelik taşıyorsa tapu sicilinde ayrı bir sayfaya taşınmaz gibi tescil edilebilir (MK.837).
Müstakil ve daimi hakların tescil şekli Tapu Sicil Tüzüğünün 10. maddesinde açıklanmıştır.
İstenen Belgeler
1.Kaynak hakkı istenen taşınmaz malın tapu senedi veya tapu kayıt örneği, yoksa taşınmaz malın ada ve parsel numarasını belirtir belge ya da malikin sözlü beyanı,
2.Taşınmaz malın maliki veya temsilcisinin fotoğraflı nüfus cüzdanı ve temsil belgesi,
3.Kaynak hakkı mahkeme kararı ile kuruluyorsa kesinleşmiş mahkeme kararı,
4.Kaynak hakkı pafta üzerinde de bir işlem yapılmasını gerektiriyorsa taşınmaz malların bulunduğu yere göre belediye encümeni veya il idare kurulunun olumlu kararı ve değişiklik beyannamesi.
c) Kurulması
a) Resmi Senetle:
Kaynak hakkı tesisi için tarafların tapu sicil müdürlüğünde düzenlenecek resmi senedi imzalamaları gerekir. Ayrıca; bu resmi senette, kaynaktan yararlanmanın nasıl ve ne zamanlar olacağı bu hakkın süresi ve diğer esaslı unsurlarının gösterilmesi gerekir.
Kanımızca, bir arazide kaynak bulunsa dahi bu durum tapu kütüğünün taşınmazın cinsi kısmında ve paftasında gösterilmemiş ise kaynak hakkı tesis edilemez. Öncelikle var olan kaynağın cins değişikliği suretiyle tapuda ve haritasında (paftada) gösterilmesi ve bundan sonra kaynak hakkı tesisi gerekir.
Yargıtay da bir kararında kaynak hakkının tescili için mahkeme kararına gerek olmadığını kaynağın çıktığı yer tapulu ise, bunun tapuya geçirilmesinin idari bir işlem olup, tapu (kadastro) idaresine ait olduğuna değinmiştir (Y. 6. HD. 20.10.1972 T.E., 3449, K. 3772).
Kaynak hakkı suyun (kaynağın) bir yerden diğer bir yere akıtılması şeklinde kuruluyorsa suyun nereden akıtılacağının bir haritaya (değişiklik beyannamesine) bağlanması ve paftaya tersimi (işlenmesi) gerekir.
Şahsi Kaynak Hakkı Resmi Senet Örneği:
“..... adına kayıtlı iken; bu kez, malik bu parseli içindeki su kaynağından memba suyu olarak kullanılmak üzere 50.000.000.000. (elli milyar) TL. bedel karşılığında beş yıllığına Danonesa-Hayat Memba Suları A.Ş. lehine kaynak hakkı tanıdığını, bu kaynak hakkının irtifak hakkı olarak tescilini istediğini; diğer taraftan .... ....’da lehine tesis edilen bu kaynak hakkını aynı surette kabul ettiğini ve adına tescilini istediğini, ....”
“..... adına kayıtlı iken; bu kez, malik bu parseli içindeki su kaynağından balık üretim tesislerinin su ihtiyacını karşılayacak şekil ve miktarda yararlanılmak üzere ve ekli değişiklik beyannamesinde gösterilen yerden borularla taşınmak kaydıyla ..... ....... lehine on yıl süreyle kaynak hakkı tanıdığını, bu kaynak hakkının irtifak hakkı olarak tescilini istediğini; diğer taraftan .... ....’da lehine tesis edilen bu kaynak hakkını aynı surette kabul ettiğini ve adına tescilini istediğini, ....”
Arzi Kaynak Hakkı Resmi Senet Örneği:
“....... adına kayıtlı iken; bu kez, malik .... bu parseli içindeki su kaynağından bitişikteki 101 ada 2 nolu parsel lehine bedelsiz olarak arzi kaynak hakkı tesis ettiğini 101 ada 2 nolu parselin maliki her kim olursa, dilediği şekil ve zamanlarda bu haktan yararlanabileceğini, bu kaynak hakkının irtifak hakkı olarak tescilini istediğini; diğer taraftan 101 ada 2 nolu parselin şu anki maliki ... da bu kaynak hakkını aynen kabul ettiğini ve tescilini istediğini, .....”
b) Mahkeme kararıyla:
Medeni Kanunun 761. maddesine göre, bir kimse kendi evine veya arazisine veya işletmesine gerekli olan suyu temin edemiyorsa veya temin etmesi için çok büyük çalışma ve aşırı masraf yapması gerekiyorsa, mahkemeye başvurarak komşusunun (veya komşusu olmasa dahi yakında kaynağı bulunan bir kimsenin) ihtiyacı olmayan (veya ihtiyacından fazla olan) suyu kendisine bırakmasını talep edebilir.
Bu takdirde kesinleşmiş mahkeme kararı getirilirse kaynak hakkı tapuya tescil edilir.
d) Tescili
Kaynak hakkı bir irtifak hakkı olduğu için tapu sicilinin irtifak hakları sütununa Tapu Sicil Tüzüğünün 30. maddesinde gösterildiği şekilde tescil olunur.
Şahsi kaynak hakkına örnek:
a - M :Kaynak hakkı, memba suyu olarak kullanılmak üzere beş yıllığına Danonesa-Hayat Memba Suları A.Ş.’ne aittir. Tarih - Yevmiye
a - M :Kaynak hakkı balık üretim tesisinin su ihtiyacı için on yıllığına Hülya Karaoğlan’a aittir. Tarih - Yevmiye.
Arzi kaynak hakkına örnek:
Yükümlü parsele :
a - M : Bu parseldeki kaynaktan su alma hakkı 101 ada 2 noluparsele aittir. Tarih - Yevmiye.
Yararlanan parsele:
a - H : Bu parselin 101 ada 1 parseldeki kaynaktan su alma hakkı vardır. Tarih - Yevmiye.
e) İşlemin Mali Yönü
1. Kaynak hakkı tesisinde; genel beyan döneminde beyan edilen emlak vergisi değerinden (diğer yıllarda bir önceki senenin emlak vergisi değerine her yıl Vergi Usul Kanunu hükümleri uyarınca belirlenen yeniden değerleme ora¬nı uygulanarak bulunacak değerden) az olmamak üzere bildirilen bedel üzerinden, lehine kaynak hakkı tanınandan 492 sayılı Harçlar Kanununa ekli (4) sayılı Tarifenin (20.e) pozisyonu uyarınca Binde 15 oranında tapu harcı tahsil edilir.
Kaynak hakkı bedelsiz olarak tanınıyor ise, yine lehine kaynak hakkı tesis edilenden (4) nolu pozisyon uyarınca kaynağın taraflarca bildirilen değeri üzerinden Binde 54 oranında tapu harcı tahsil edilir. Bedelsiz tesis ve devirde ayrıca Damga Vergisi Kanuna ekli (I) sayılı tablonun 1/b pozisyonu uyarınca tutarı her yıl belirlenen miktarda maktu damga vergisi tahsil edilmesi uygulaması kaldırılmıştır.
2. Döner Sermaye İşletmesince belirlenen tarifeye göre ücret tahsil edilir.
Yorumlar