TİCARİ İŞLETME REHNİ
1) Genel Açıklama
Ticari işletmelerin rehne konu edilmesi mümkündür. Ticarethane veya fabrika yahut ticari şekilde işletilen diğer müesseseler, ticari işletme sayılır. Tesisat, kiracılık hakkı, ticaret ünvanı ve diğer adlar, ihtira beraatları ve markalar, bir sanata müteallik veya bir şahsa ait model ve resimler gibi bir müessesenin işletilmesi için daimi bir tarzda tahsis olunan unsurlar, mukavelede aksine hüküm bulunmadıkça ticari işletmeye dahil sayılır (TTK.m.11).
Büyük, orta ve küçük tacir ve sanayicilerin gereksinim duyduğu krediyi sağlama amacıyla 21.7.1971 tarihinde 1447 sayılı Ticari İşletme Rehni Kanunu kabul edilmiştir. Ayrıca bu Kanunun verdiği yetkiye istinaden 1972 tarihli Ticari İşletme Rehni Sicili Tüzüğü yürürlüğe konmuştur.
Ticari işletme rehni ticaret veya esnaf ve sanatkar sicilinde kayıtlı ticari işletmeler üzerinde kurulabilir. Bu nedenle ticaret sicilinde kayıtlı olanlar için ticaret sicilinde, esnaf ve sanatkar sicilinde kayıtlı olanlar için esnaf sanatkar sicilinde bu rehnin tescili yapılır. Kanun hepsi için ticari işletme rehni tabirini kullanmış ise de esas itibariyle, bu rehni işletmenin kayıtlı olduğu sicile göre ikiye ayırmak mümkündür.
a) Ticari işletme rehni,
b) Esnaf ve sanatkar işletmesi rehni.
Ticari işletme rehni sözleşmesi, tüzel kişiliği haiz ve sermaye şirketi olarak kurulmuş kredi müesseseleri, kredili satış yapan gerçek ve tüzel kişiliği haiz müesseseler ve kooperatifler ile ticari işletmenin maliki bulunan gerçek ve tüzel kişiler arasında yapılır (Tic.İşl.Rehni K.m.2).
Rehin sözleşmesi, ticari işletmenin kayıtlı bulunduğu sicil çevresindeki bir noter tarafından tanzim edilir. Sözleşmede, rehne dair unsurların tam listesi de ayırdedilmelerini mümkün kılacak özellikleri ile birlikte yer alır. Bu unsur¬lardan teferruat niteliğinde olanlar, talep edilmesi halinde Tapu Sicil Tüzüğünün 61. Maddesinde gösterildiği şekilde tapu kütüğünün beyanlar sütununa yazılır. Bu yazımda teferruatın adedi, cinsi ve kıymeti gösterilir.
Rehin hakkı ticari işletme sahibinin veya kredi müessesesinin veya alacaklının yazılı talebi üzerine ticari işletmenin kayıtlı bulunduğu ticaret veya esnaf ve sanatkar siciline tescil ile doğar.
2) Ticari İşletme Rehninin Kapsamı
Ticari işletme rehni aşağıdaki hususları kapsar:
a) Ticaret ünvanı ve işletme adı,
b) Rehnin tescili anında mevcut ve işletmenin faaliyetine tahsis edilmiş
olan makine, araç, alet ve motorlu nakil araçları,
c) İhtira beratları, markalar, modeller, resimler ve lisanslar gibi sınai
haklar. (Tic.İşl.R.K.m.3)
3) İstenen Belgeler
-Ticaret sicil müdürlüğünün yazısı,
-Noterce düzenlenmiş ticari işletme rehni sözleşmesinin bir örneği. (Zorunlu olmamakla beraber istenmesinde yarar vardır.)
4) Beyanlar Sütununda Belirtilmesi
Ticaret veya esnaf ve sanatkar siciline tescili müteakip Ticaret veya Esnaf ve Sanatkar Sicili Memurunun derhal yapacağı bildiri üzerine, bu kanuna istinaden tesis edilen rehin, ticari işletmenin üzerinde faaliyet gösterdiği gayrimenkul işletme sahibine ait ise bu gayrimenkulün tapu kütüğünün beyanlar sütununa kaydedilir (Tic.İşl.R.K.m.7). Esasen ticari işletme rehninin tapu sicilini ilgilendiren yönü de bu beyanlar sütununa kayıt işidir. Ticaret veya esnaf sanatkar sicili memuru bu bildirimi derhal ve resen yapar. Bunun için rehin alacaklısının veya işletme sahibinin talepte bulunmasına gerek yoktur.
Ticari işletme rehninin ticaret veya esnaf sanatkar siciline tescilinde, alacaklının ticaret ünvanı, açık adresi ve ikametgahı, alacağın Türk lirası olarak miktarı, alacağın miktarı muayyen değilse ticari işletmenin ne miktar için teminat teşkil edeceği, alacak faizli ise faiz oranı kaydedilmektedir (Tic.İşl.R.K.m.6). Tapu sicilinin beyanlar sütununda yapılacak belirtmenin de bu hükme paralel olarak tarih ve yevmiye numarası altında aşağıdaki şekilde yapılması gerekir.
Örnek: Bu parsel üzerinde bulunan YİBİTAŞ LAFARGE A.Ş’ ne ait Ticari
İşletme Bir yıl vadeli % 14 faizle 100.000. YTL karşılığı Akbank lehine rehnedilmiştir. Tarih-Yevmiye
Kanımızca, bu belirtmenin tapu sicilinin beyanlar sütununa yapılabilmesi için rehin alacaklısının veya işletme sahibinin ya da gayrimenkul malikinin istemde bulunmasına gerek yoktur. Ticari İşletme Rehni Kanununun 7. ve ilgili Tüzüğün 6. maddelerinde rehnin aslını tescil eden ticaret veya esnaf sanatkar sicili memurunun derhal ve resen durumu tapuya bildireceği, bu bildirim üzerine beyanlar sütununda belirtme yapılacağı belirtilmiştir. Bu bildirime rağmen taraflardan birinin tapu sicil müdürlüğüne gelerek istemde bulunmasını aramak anlamsız olur. Zira tapu sicili açısından ortada bir rehin muamelesi olmayıp, noterde düzenlenen ve ilgili sicilinde tescili gerçekleştirilen bir rehin muamelesinin üçüncü kişileri uyarıcı mahiyette beyanlar sütununa yazımı söz konusudur.
Kanunun 19. Maddesinin son fıkrası da bu düşüncemizi teyit eder mahiyette yazılmıştır. Bu fıkraya göre, ticari işletme rehni son bularak ilgili sicilinden terkin edilirse, ilgili sicilin memuru bir yazı ile tapu sicilinin beyanlar sütuna yazılan kaydın terkinini istemekle mükelleftir. Demek ki, beyanlar sütununa yazımı gibi bu belirtmenin terkini de ilgili sicil memurunu yazısı üzerine yapılacak, rehin taraflarının istemi aranmayacaktır.
5) Beyanlardaki Belirtmeden Sonra Ticaret Siciline Yazılacak Yazı
Ticari işletme rehninin kütüğün beyanlar sütununda belirtilmesinden sonra, tapu sicil müdürlüğünce, ticaret veya esnaf sanatkar siciline rehnin tapu kütüğüne kaydedildiği yönünde bilgi verilir.
6) Birden Fazla Rehin Tesisi
Aynı ticari işletme üzerinde birden fazla ticari işletme rehni tesis edilebilir (Tic.İşl.R.K.m.8, İlgili Tüzük m.14). Böyle bir halde ilgili sicil memurluğunun bildirisi üzerine önceki belirtme terkin edilmeden yeni rehin veya rehinler yine tapu sicilinin beyanlar sutununda belirtilir.
7) Ticari İşletme Rehninin Hükümleri
Ticari işletme rehni, bu rehne konu taşınmaz malın devrine veya üzerinde ayni veya şahsi bir hak kurulmasına engel değildir. Tapu kütüğünün beyanlar sütununda bulunan uyarıcı nitelikteki belirtmeye rağmen malik taşınmaz mal üzerinde temliki tasarruflarda bulunabilir. Onu sınırlı ayni veya şahsi haklarla takyit edebilir. Ancak tapu sicil müdürlüğünde düzenlenecek resmi senet veya istem belgelerinin uygun bir yerinde, beyanlar sütunundaki ticari işletme rehninin varlığına da işaret ederek ilgililerin bu kaydı gördüklerine dair imzalarının alınması gerekir.
Ticari İşletme Rehni Kanununun 10. Maddesinde, ticari işletme sahibinin bu tür tasarrufları yapabilmesi için alacaklının muvafakatını almak zorunda olduğu belirtilmiş ise de, bu, borçlu ile alacaklı arasındaki bir iç münasebettir. Gerçektende, Kanunun 12. Maddesinde ticari işletme sahibinin alacaklının rızasını almadan bu tür tasarrufları yapması halinde cezalandırılacağı belirtilmiştir. Cezayı göze alan ticari işletme rehni sahibinin bu tür tasarruflarda bulunmasında tapu sicili açısından bir sakınca bulunmamaktadır.
8) Gayrimenkul Rehnine Dair Hükümlerin Uygulanması
Kanunun 20. Maddesine göre ticari işletme rehni hakkında, Ticari İşletme Rehni Kanununda hüküm bulunmayan hallerde gayrimenkul rehni hüküm¬lerinden bu kanun hükümlerine aykırı olmayanlar uygulanır.
9) Sicilin Aleniliği
Ticari işletme rehni sicili alenidir. Herkes sicilde bir kayıt bulunup bulunmadığı ve varsa mahiyeti hakkında, sözlü veya yazılı bilgi verilmesini sicil memurundan isteyebilir (İlgili Tüzük m.4).
10) İşlemin Mali Yönü
Ticari işletme rehninin tapu sicilinin beyanlar sütununda gösterilmesi için, Harçlar Kanununa ekli (4) sayılı Tarifenin 7.a pozisyonu uyarınca, Binde 3.6 oranında rehin harcı tahsil edilmektedir. Genel Müdürlüğün muktezaları da bu yöndedir.
Bize göre ise, ticari işletme rehninin beyanlar sütununda gösterilmesi için her hangi bir harç veya damga vergisi tahsili gerekmez. (4) sayılı Tarifede de böyle bir beyandan harç alınacağına dair bir hüküm yoktur. Anayasa da kanun da olmayan bir harç veya verginin alınamayacağını belirtmiştir. Ticari işletme rehni noter tarafından düzenlenmekte olup, bu sözleşmenin harç ve vergileri noter ve asıl tescili yapan ticaret sicil müdürlüğünce tahsil edilmektedir. Bu rehin esas itibariyle ticaret sicilinde tescil edilmektedir. Tapu sicilinin beyanlar sütununda gösterilmesi sadece üçüncü kişileri uyarmak ve aydınlatmak içindir. Kaldı ki, 1447 sayılı Ticari İşletme Rehni Kanununun 5. Maddesine göre ticaret sicil memurunun resmi yazısına istinaden beyanlarda bu belirtme yapılmakta olup, ayrıca ilgililerin istemde bulunması gerekmez. İlgililerin istemi olmadan dahi tapu sicil müdürü bu resmi yazının gereğini yapmak zorundadır. Beyanlarda bu belirtmeyi yapması gerekir. Ayrıca rehin miktarı üzerinden Binde 3.6 oranında harç tahsil etmek çok büyük sakıncalara yol açabilir. Örneğin, bir bürosu ve iş makinası bulunan bir ticari işletmenin rehninde ağırlık iş makinalarının rehni olduğu halde, büronun tescilli olduğu tapu kütüğüne rehin işlenirken sözleşmedeki rehin bedelinin tümü üzerinden binde 3.6 oranında harç almak adaletsiz bir uygulama olur. Gerek Maliye Bakanlığı Gelirler Genel Müdürlüğü’nün ve gerekse Tapu ve Kadastro Genel Müdür¬lüğünün yazılı görüşlerinde maalesef harcın bu şekilde (4 sayılı Tarifenin 7/a pozisyonu uyarınca) tahsili öngörülmektedir.
Ticari işletme rehnine yönelik olarak beyanlar sütununda yapılan belirtmenin terkini ilgili sicil memurunun yazısı üzerine yapılacağından her hangi bir harca tabi değildir.
Ticari işletmelerin rehne konu edilmesi mümkündür. Ticarethane veya fabrika yahut ticari şekilde işletilen diğer müesseseler, ticari işletme sayılır. Tesisat, kiracılık hakkı, ticaret ünvanı ve diğer adlar, ihtira beraatları ve markalar, bir sanata müteallik veya bir şahsa ait model ve resimler gibi bir müessesenin işletilmesi için daimi bir tarzda tahsis olunan unsurlar, mukavelede aksine hüküm bulunmadıkça ticari işletmeye dahil sayılır (TTK.m.11).
Büyük, orta ve küçük tacir ve sanayicilerin gereksinim duyduğu krediyi sağlama amacıyla 21.7.1971 tarihinde 1447 sayılı Ticari İşletme Rehni Kanunu kabul edilmiştir. Ayrıca bu Kanunun verdiği yetkiye istinaden 1972 tarihli Ticari İşletme Rehni Sicili Tüzüğü yürürlüğe konmuştur.
Ticari işletme rehni ticaret veya esnaf ve sanatkar sicilinde kayıtlı ticari işletmeler üzerinde kurulabilir. Bu nedenle ticaret sicilinde kayıtlı olanlar için ticaret sicilinde, esnaf ve sanatkar sicilinde kayıtlı olanlar için esnaf sanatkar sicilinde bu rehnin tescili yapılır. Kanun hepsi için ticari işletme rehni tabirini kullanmış ise de esas itibariyle, bu rehni işletmenin kayıtlı olduğu sicile göre ikiye ayırmak mümkündür.
a) Ticari işletme rehni,
b) Esnaf ve sanatkar işletmesi rehni.
Ticari işletme rehni sözleşmesi, tüzel kişiliği haiz ve sermaye şirketi olarak kurulmuş kredi müesseseleri, kredili satış yapan gerçek ve tüzel kişiliği haiz müesseseler ve kooperatifler ile ticari işletmenin maliki bulunan gerçek ve tüzel kişiler arasında yapılır (Tic.İşl.Rehni K.m.2).
Rehin sözleşmesi, ticari işletmenin kayıtlı bulunduğu sicil çevresindeki bir noter tarafından tanzim edilir. Sözleşmede, rehne dair unsurların tam listesi de ayırdedilmelerini mümkün kılacak özellikleri ile birlikte yer alır. Bu unsur¬lardan teferruat niteliğinde olanlar, talep edilmesi halinde Tapu Sicil Tüzüğünün 61. Maddesinde gösterildiği şekilde tapu kütüğünün beyanlar sütununa yazılır. Bu yazımda teferruatın adedi, cinsi ve kıymeti gösterilir.
Rehin hakkı ticari işletme sahibinin veya kredi müessesesinin veya alacaklının yazılı talebi üzerine ticari işletmenin kayıtlı bulunduğu ticaret veya esnaf ve sanatkar siciline tescil ile doğar.
2) Ticari İşletme Rehninin Kapsamı
Ticari işletme rehni aşağıdaki hususları kapsar:
a) Ticaret ünvanı ve işletme adı,
b) Rehnin tescili anında mevcut ve işletmenin faaliyetine tahsis edilmiş
olan makine, araç, alet ve motorlu nakil araçları,
c) İhtira beratları, markalar, modeller, resimler ve lisanslar gibi sınai
haklar. (Tic.İşl.R.K.m.3)
3) İstenen Belgeler
-Ticaret sicil müdürlüğünün yazısı,
-Noterce düzenlenmiş ticari işletme rehni sözleşmesinin bir örneği. (Zorunlu olmamakla beraber istenmesinde yarar vardır.)
4) Beyanlar Sütununda Belirtilmesi
Ticaret veya esnaf ve sanatkar siciline tescili müteakip Ticaret veya Esnaf ve Sanatkar Sicili Memurunun derhal yapacağı bildiri üzerine, bu kanuna istinaden tesis edilen rehin, ticari işletmenin üzerinde faaliyet gösterdiği gayrimenkul işletme sahibine ait ise bu gayrimenkulün tapu kütüğünün beyanlar sütununa kaydedilir (Tic.İşl.R.K.m.7). Esasen ticari işletme rehninin tapu sicilini ilgilendiren yönü de bu beyanlar sütununa kayıt işidir. Ticaret veya esnaf sanatkar sicili memuru bu bildirimi derhal ve resen yapar. Bunun için rehin alacaklısının veya işletme sahibinin talepte bulunmasına gerek yoktur.
Ticari işletme rehninin ticaret veya esnaf sanatkar siciline tescilinde, alacaklının ticaret ünvanı, açık adresi ve ikametgahı, alacağın Türk lirası olarak miktarı, alacağın miktarı muayyen değilse ticari işletmenin ne miktar için teminat teşkil edeceği, alacak faizli ise faiz oranı kaydedilmektedir (Tic.İşl.R.K.m.6). Tapu sicilinin beyanlar sütununda yapılacak belirtmenin de bu hükme paralel olarak tarih ve yevmiye numarası altında aşağıdaki şekilde yapılması gerekir.
Örnek: Bu parsel üzerinde bulunan YİBİTAŞ LAFARGE A.Ş’ ne ait Ticari
İşletme Bir yıl vadeli % 14 faizle 100.000. YTL karşılığı Akbank lehine rehnedilmiştir. Tarih-Yevmiye
Kanımızca, bu belirtmenin tapu sicilinin beyanlar sütununa yapılabilmesi için rehin alacaklısının veya işletme sahibinin ya da gayrimenkul malikinin istemde bulunmasına gerek yoktur. Ticari İşletme Rehni Kanununun 7. ve ilgili Tüzüğün 6. maddelerinde rehnin aslını tescil eden ticaret veya esnaf sanatkar sicili memurunun derhal ve resen durumu tapuya bildireceği, bu bildirim üzerine beyanlar sütununda belirtme yapılacağı belirtilmiştir. Bu bildirime rağmen taraflardan birinin tapu sicil müdürlüğüne gelerek istemde bulunmasını aramak anlamsız olur. Zira tapu sicili açısından ortada bir rehin muamelesi olmayıp, noterde düzenlenen ve ilgili sicilinde tescili gerçekleştirilen bir rehin muamelesinin üçüncü kişileri uyarıcı mahiyette beyanlar sütununa yazımı söz konusudur.
Kanunun 19. Maddesinin son fıkrası da bu düşüncemizi teyit eder mahiyette yazılmıştır. Bu fıkraya göre, ticari işletme rehni son bularak ilgili sicilinden terkin edilirse, ilgili sicilin memuru bir yazı ile tapu sicilinin beyanlar sütuna yazılan kaydın terkinini istemekle mükelleftir. Demek ki, beyanlar sütununa yazımı gibi bu belirtmenin terkini de ilgili sicil memurunu yazısı üzerine yapılacak, rehin taraflarının istemi aranmayacaktır.
5) Beyanlardaki Belirtmeden Sonra Ticaret Siciline Yazılacak Yazı
Ticari işletme rehninin kütüğün beyanlar sütununda belirtilmesinden sonra, tapu sicil müdürlüğünce, ticaret veya esnaf sanatkar siciline rehnin tapu kütüğüne kaydedildiği yönünde bilgi verilir.
6) Birden Fazla Rehin Tesisi
Aynı ticari işletme üzerinde birden fazla ticari işletme rehni tesis edilebilir (Tic.İşl.R.K.m.8, İlgili Tüzük m.14). Böyle bir halde ilgili sicil memurluğunun bildirisi üzerine önceki belirtme terkin edilmeden yeni rehin veya rehinler yine tapu sicilinin beyanlar sutununda belirtilir.
7) Ticari İşletme Rehninin Hükümleri
Ticari işletme rehni, bu rehne konu taşınmaz malın devrine veya üzerinde ayni veya şahsi bir hak kurulmasına engel değildir. Tapu kütüğünün beyanlar sütununda bulunan uyarıcı nitelikteki belirtmeye rağmen malik taşınmaz mal üzerinde temliki tasarruflarda bulunabilir. Onu sınırlı ayni veya şahsi haklarla takyit edebilir. Ancak tapu sicil müdürlüğünde düzenlenecek resmi senet veya istem belgelerinin uygun bir yerinde, beyanlar sütunundaki ticari işletme rehninin varlığına da işaret ederek ilgililerin bu kaydı gördüklerine dair imzalarının alınması gerekir.
Ticari İşletme Rehni Kanununun 10. Maddesinde, ticari işletme sahibinin bu tür tasarrufları yapabilmesi için alacaklının muvafakatını almak zorunda olduğu belirtilmiş ise de, bu, borçlu ile alacaklı arasındaki bir iç münasebettir. Gerçektende, Kanunun 12. Maddesinde ticari işletme sahibinin alacaklının rızasını almadan bu tür tasarrufları yapması halinde cezalandırılacağı belirtilmiştir. Cezayı göze alan ticari işletme rehni sahibinin bu tür tasarruflarda bulunmasında tapu sicili açısından bir sakınca bulunmamaktadır.
8) Gayrimenkul Rehnine Dair Hükümlerin Uygulanması
Kanunun 20. Maddesine göre ticari işletme rehni hakkında, Ticari İşletme Rehni Kanununda hüküm bulunmayan hallerde gayrimenkul rehni hüküm¬lerinden bu kanun hükümlerine aykırı olmayanlar uygulanır.
9) Sicilin Aleniliği
Ticari işletme rehni sicili alenidir. Herkes sicilde bir kayıt bulunup bulunmadığı ve varsa mahiyeti hakkında, sözlü veya yazılı bilgi verilmesini sicil memurundan isteyebilir (İlgili Tüzük m.4).
10) İşlemin Mali Yönü
Ticari işletme rehninin tapu sicilinin beyanlar sütununda gösterilmesi için, Harçlar Kanununa ekli (4) sayılı Tarifenin 7.a pozisyonu uyarınca, Binde 3.6 oranında rehin harcı tahsil edilmektedir. Genel Müdürlüğün muktezaları da bu yöndedir.
Bize göre ise, ticari işletme rehninin beyanlar sütununda gösterilmesi için her hangi bir harç veya damga vergisi tahsili gerekmez. (4) sayılı Tarifede de böyle bir beyandan harç alınacağına dair bir hüküm yoktur. Anayasa da kanun da olmayan bir harç veya verginin alınamayacağını belirtmiştir. Ticari işletme rehni noter tarafından düzenlenmekte olup, bu sözleşmenin harç ve vergileri noter ve asıl tescili yapan ticaret sicil müdürlüğünce tahsil edilmektedir. Bu rehin esas itibariyle ticaret sicilinde tescil edilmektedir. Tapu sicilinin beyanlar sütununda gösterilmesi sadece üçüncü kişileri uyarmak ve aydınlatmak içindir. Kaldı ki, 1447 sayılı Ticari İşletme Rehni Kanununun 5. Maddesine göre ticaret sicil memurunun resmi yazısına istinaden beyanlarda bu belirtme yapılmakta olup, ayrıca ilgililerin istemde bulunması gerekmez. İlgililerin istemi olmadan dahi tapu sicil müdürü bu resmi yazının gereğini yapmak zorundadır. Beyanlarda bu belirtmeyi yapması gerekir. Ayrıca rehin miktarı üzerinden Binde 3.6 oranında harç tahsil etmek çok büyük sakıncalara yol açabilir. Örneğin, bir bürosu ve iş makinası bulunan bir ticari işletmenin rehninde ağırlık iş makinalarının rehni olduğu halde, büronun tescilli olduğu tapu kütüğüne rehin işlenirken sözleşmedeki rehin bedelinin tümü üzerinden binde 3.6 oranında harç almak adaletsiz bir uygulama olur. Gerek Maliye Bakanlığı Gelirler Genel Müdürlüğü’nün ve gerekse Tapu ve Kadastro Genel Müdür¬lüğünün yazılı görüşlerinde maalesef harcın bu şekilde (4 sayılı Tarifenin 7/a pozisyonu uyarınca) tahsili öngörülmektedir.
Ticari işletme rehnine yönelik olarak beyanlar sütununda yapılan belirtmenin terkini ilgili sicil memurunun yazısı üzerine yapılacağından her hangi bir harca tabi değildir.
Yorumlar