Franchising Sözleşmesi
a) Tanım
Alman ve İsviçre hukuk doktrin ve uygulamasında, franchise aktinin çeşitli şekillerde tanımlandığı görülür.Sözleşmenin tanımı konusunda ortaya çıkan bu farklılıklar esas itibariyle franchise sözleşmesinin kanunda düzenlenmemiş olması, bir çok türlerinin olması ve kapsamında çeşitli ekonomik ve hukuki ilişkinin yer almasından kaynaklanmaktadır.Bazı tanımlar şöyledir:
Martinek franchise sözleşmesini : “Franchise sözleşmesi ile franchise veren tarafından yaratılan ve geliştirilen mal ve hizmetlerin pazarlanmasını kapsayan bir çeşit pazarlama anlayışı(marketingkonzeption) çerçevesinde,franchise veren, franchise alanların işletmelerini kendi sistemine üye yapmayı ve bu işletmeleri sürekli olarak maddi ve manevi açıdan desteklemeyi borçlanırken; franchise alan, verenin talimatlarına göre mal ve hizmet sürümünü sağlama ve desteklemeyi ve satışlardan bağımsız, periyodik olarak belli bir miktar parayı ödemeyi üstlenir.” şeklinde tanımlamaktadır.
Gürzumar’a göre : “Franchise sözleşmesi, franchise verenin kendisine ait üretim, işletme ve pazarlama sistemini oluşturan fikri ve sınai unsurlar üzerinde, franchise alana kullanma(lisans) hakları tanıyarak, onu kendi işletme organizasyonuna entegre etmek ve onu bu sisteme dayalı ticari faaliyet sırasında devamlı olarak desteklemek borcu altına girdiğini; franchise alanın ise hem söz konusu sisteme(franchise verenin belirlediği ilkelere uymak ve verilen fikri/sınai unsurlardan yararlanmak kaydıyla) dahil mal veya hizmetlerin sürümünü kendi nam ve hesabına yapmayı ve desteklemeyi hem de franchise verene belli bir ücret ödemeyi taahhüt ettiği;sürekli bir borç ilişkisi kuran, kanunda düzenlenmemiş ve sinallagmatik bir çerçeve sözleşmedir.”1
b) Unsurları
aa) Sürekli borç ilişkisi
Franchise sözleşmesi, sürekli borç ilişkisi içeren bir sözleşmedir.Buna göre taraflar hemen veya belli bir zaman içinde yerine getirdikleri tek bir edimle değil,sözleşme süresince sürekli hareketlerle veya belirli zaman aralıklarında tekrarlanan tek tek edimlerle yerine getirilir, yani edimler sözleşme süresine yayılmıştır .Franchise sözleşmesinde franchise alanın,- sürümü artırma yükümü;franchise verenin franchise alana sürekli yardım etme ve sınai/fikri haklarını kullandırma yükümleri vd. sözleşme boyunca süren asli edim yükümleridir.
Franchise sözleşmesinin sürekli bir borç ilişkisi olması sebebiyle, sözleşmenin sona ermesi de diğer tüm sürekli borç ilişkilerinde olduğu gibi sözleşmenin ifasıyla değil, sürenin bitimiyle veya sürelere uyularak olağan fesihle veya önemli bir sebebin gerçekleşmesiyle olağanüstü fesihle gerçekleşir;nitelik icabı akit ileriye etkili olarak (ex nunc) sona ermiş olur.2
bb) Çerçeve Sözleşme
Franchise sözleşmesi, bir çerçeve sözleşme niteliği taşır.Bu sebeple, franchise sözleşmesinde tarafların hak ve yükümlülükleri, sadece genel hatlarıyla düzenlenir(ayrıntılı bir düzenleme yapılmaz) ve sözleşme süresince malların teslimi,hammaddelerin temini, eğitim esaslarının belirlenmesi gibi konularda bir çok tamamlayıcı sözleşmenin yapılması gerekir.
cc) Franchise Alanın Bağımsızlığı
Franchise alan, kendi ad ve hesabına çalışan bağımsız bir işletmecidir.Bu unsur, franchise sözleşmesini vekalet, hizmet ,acente, komisyon gibi kendi ad ve hesabına çalışma unsuru taşımayan sözleşmelerden ayırır.Franchise alanın,franchise verenin talimatlarıyla bağımlı olması,bu talimatlar doğrultusunda işini yürütmesi ve adeta franchise verenin işletmesinin bir şubesiymiş gibi franchise sistemine üye olması, onun bağımsız işletmeci olmadığını gözetrmez.3
dd) Franchise Sistemi (Paketi)
Franchise sözleşmesinin bir diğer unsurunu, “franchise sistemi” veya “franchise paketi” olarak adlandırılan, franchise verenin franchise alana franchise sözleşmesi ile ile sunduğu, kapsamlı edimler demetidi oluşturur.Bu sistem genel olarak pazarlama anlayışı, gayri maddi mallar ve franchise organizasyonu olmak üzere 3 ana bölüme ayrılır.
ee) Dikey İşbirliği
Franchise sözleşmesinin tarafları, sözleşme konusu mal ve hizmetlerin sürümünü sağlamak için bir araya gelirler.Ancak bu birliktelik yatay(horizontal) değil dikey(vertical) olmakta,yani franchise veren ile alan farklı ekonomik basamaklarda bulunmaktadır.
ff ) Ücret
Franchise sözleşmesi tam iki tarafa borç yükleyen(sinallagmatik) bir sözleşmedir.Tarafların edimleri, birbirinin karşılığını oluşturur ve sözleşmeyle bunların mübadele konusu olduğu anlaşılır.Franchise alan, franchise verenin talimatları doğrultusunda sürüm yapma ve sürümü artırma ve ayrıca başlangıçtaki belli bir miktar, daha sonra cirosunun belli bir yüzdesi oranındaki bir ücreti periyodik olarak ödemek ile yükümlü olmaktadır.
gg) Anlaşma Unsuru
Tam iki tarafa borç yükleyen franchise sözleşmesinin meydana gelmesi için her iki tarafın sözleşmenin esaslı noktaları , özellikle asli edimler üzerinde karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanlarına ihtiyaç vardır.Bu karşılıklı irade beyanlarının uygunluğu, sözleşmenin hem objektif hem de subjektif esaslı noktalarını içermelidir.
c) Tarafların Borçları ve Hakları
Tarafların franchise sözleşmelerindeki hak ve borçları genel olarak şu alt başlıklar altında toplanabilir:4
aa) Franchise Verenin Borçları
* Sözleşme öncesi Açıklama ve Franchise alanı aydınlatma borcu
* İşletme ve pazarlama sistemini franchise alana kullandırma borcu
* Franchise alanı koruma ve destekleme borcu
* Franchise verenin malzemeleri teslim borcu
* Franchise verenin belli bir bölgede(tekel Bölgesi) Başka franchise sözleşmesi kurmaması ve üçüncü kişilere mal göndermemesi
bb) Franchise Alanın Borçları
* Ücret (karşılık) ödeme borcu
* Sözleşme konusu mal veya hizmetlerin sürümünü kendi ad ve hesabına yapma borcu
* Kendisine sunulan gayri maddi malları kullanma borcu
* Franchise verenin talimatlarına uyma ve kontrollerine katlanma borcu
* Franchise verenin menfaatlerini koruma ve sadakat borcu
- Rekabet etmeme
- Sır saklama
- Sözleşmeden doğan borçlarını bizzat ifa borcu ve sözleşmeden doğan hakları devredememesi
- Franchise veren bilgi ve hesap verme borcu
* Mal ve gerekli malzemeleri franchise verenden alma borcu
1 Gürzumar, Osman Berat: Franchise Sözleşmeleri ve Bu sözleşmelerin Temelini Oluşturan “Sistem”lerin Hukuken Korunması, İst.1995,s.10
2 Kırca, Çiğdem: Franchise Sözleşmesi, Banka ve Ticaret Hukuku Enstitüsü, Ankara, 1997, s. 20
3 Kırca, Çiğdem: Franchise Sözleşmesi,s.24
4 Kırca, Çiğdem: Franchise Sözleşmesi,s.110-169
__________________
Alman ve İsviçre hukuk doktrin ve uygulamasında, franchise aktinin çeşitli şekillerde tanımlandığı görülür.Sözleşmenin tanımı konusunda ortaya çıkan bu farklılıklar esas itibariyle franchise sözleşmesinin kanunda düzenlenmemiş olması, bir çok türlerinin olması ve kapsamında çeşitli ekonomik ve hukuki ilişkinin yer almasından kaynaklanmaktadır.Bazı tanımlar şöyledir:
Martinek franchise sözleşmesini : “Franchise sözleşmesi ile franchise veren tarafından yaratılan ve geliştirilen mal ve hizmetlerin pazarlanmasını kapsayan bir çeşit pazarlama anlayışı(marketingkonzeption) çerçevesinde,franchise veren, franchise alanların işletmelerini kendi sistemine üye yapmayı ve bu işletmeleri sürekli olarak maddi ve manevi açıdan desteklemeyi borçlanırken; franchise alan, verenin talimatlarına göre mal ve hizmet sürümünü sağlama ve desteklemeyi ve satışlardan bağımsız, periyodik olarak belli bir miktar parayı ödemeyi üstlenir.” şeklinde tanımlamaktadır.
Gürzumar’a göre : “Franchise sözleşmesi, franchise verenin kendisine ait üretim, işletme ve pazarlama sistemini oluşturan fikri ve sınai unsurlar üzerinde, franchise alana kullanma(lisans) hakları tanıyarak, onu kendi işletme organizasyonuna entegre etmek ve onu bu sisteme dayalı ticari faaliyet sırasında devamlı olarak desteklemek borcu altına girdiğini; franchise alanın ise hem söz konusu sisteme(franchise verenin belirlediği ilkelere uymak ve verilen fikri/sınai unsurlardan yararlanmak kaydıyla) dahil mal veya hizmetlerin sürümünü kendi nam ve hesabına yapmayı ve desteklemeyi hem de franchise verene belli bir ücret ödemeyi taahhüt ettiği;sürekli bir borç ilişkisi kuran, kanunda düzenlenmemiş ve sinallagmatik bir çerçeve sözleşmedir.”1
b) Unsurları
aa) Sürekli borç ilişkisi
Franchise sözleşmesi, sürekli borç ilişkisi içeren bir sözleşmedir.Buna göre taraflar hemen veya belli bir zaman içinde yerine getirdikleri tek bir edimle değil,sözleşme süresince sürekli hareketlerle veya belirli zaman aralıklarında tekrarlanan tek tek edimlerle yerine getirilir, yani edimler sözleşme süresine yayılmıştır .Franchise sözleşmesinde franchise alanın,- sürümü artırma yükümü;franchise verenin franchise alana sürekli yardım etme ve sınai/fikri haklarını kullandırma yükümleri vd. sözleşme boyunca süren asli edim yükümleridir.
Franchise sözleşmesinin sürekli bir borç ilişkisi olması sebebiyle, sözleşmenin sona ermesi de diğer tüm sürekli borç ilişkilerinde olduğu gibi sözleşmenin ifasıyla değil, sürenin bitimiyle veya sürelere uyularak olağan fesihle veya önemli bir sebebin gerçekleşmesiyle olağanüstü fesihle gerçekleşir;nitelik icabı akit ileriye etkili olarak (ex nunc) sona ermiş olur.2
bb) Çerçeve Sözleşme
Franchise sözleşmesi, bir çerçeve sözleşme niteliği taşır.Bu sebeple, franchise sözleşmesinde tarafların hak ve yükümlülükleri, sadece genel hatlarıyla düzenlenir(ayrıntılı bir düzenleme yapılmaz) ve sözleşme süresince malların teslimi,hammaddelerin temini, eğitim esaslarının belirlenmesi gibi konularda bir çok tamamlayıcı sözleşmenin yapılması gerekir.
cc) Franchise Alanın Bağımsızlığı
Franchise alan, kendi ad ve hesabına çalışan bağımsız bir işletmecidir.Bu unsur, franchise sözleşmesini vekalet, hizmet ,acente, komisyon gibi kendi ad ve hesabına çalışma unsuru taşımayan sözleşmelerden ayırır.Franchise alanın,franchise verenin talimatlarıyla bağımlı olması,bu talimatlar doğrultusunda işini yürütmesi ve adeta franchise verenin işletmesinin bir şubesiymiş gibi franchise sistemine üye olması, onun bağımsız işletmeci olmadığını gözetrmez.3
dd) Franchise Sistemi (Paketi)
Franchise sözleşmesinin bir diğer unsurunu, “franchise sistemi” veya “franchise paketi” olarak adlandırılan, franchise verenin franchise alana franchise sözleşmesi ile ile sunduğu, kapsamlı edimler demetidi oluşturur.Bu sistem genel olarak pazarlama anlayışı, gayri maddi mallar ve franchise organizasyonu olmak üzere 3 ana bölüme ayrılır.
ee) Dikey İşbirliği
Franchise sözleşmesinin tarafları, sözleşme konusu mal ve hizmetlerin sürümünü sağlamak için bir araya gelirler.Ancak bu birliktelik yatay(horizontal) değil dikey(vertical) olmakta,yani franchise veren ile alan farklı ekonomik basamaklarda bulunmaktadır.
ff ) Ücret
Franchise sözleşmesi tam iki tarafa borç yükleyen(sinallagmatik) bir sözleşmedir.Tarafların edimleri, birbirinin karşılığını oluşturur ve sözleşmeyle bunların mübadele konusu olduğu anlaşılır.Franchise alan, franchise verenin talimatları doğrultusunda sürüm yapma ve sürümü artırma ve ayrıca başlangıçtaki belli bir miktar, daha sonra cirosunun belli bir yüzdesi oranındaki bir ücreti periyodik olarak ödemek ile yükümlü olmaktadır.
gg) Anlaşma Unsuru
Tam iki tarafa borç yükleyen franchise sözleşmesinin meydana gelmesi için her iki tarafın sözleşmenin esaslı noktaları , özellikle asli edimler üzerinde karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanlarına ihtiyaç vardır.Bu karşılıklı irade beyanlarının uygunluğu, sözleşmenin hem objektif hem de subjektif esaslı noktalarını içermelidir.
c) Tarafların Borçları ve Hakları
Tarafların franchise sözleşmelerindeki hak ve borçları genel olarak şu alt başlıklar altında toplanabilir:4
aa) Franchise Verenin Borçları
* Sözleşme öncesi Açıklama ve Franchise alanı aydınlatma borcu
* İşletme ve pazarlama sistemini franchise alana kullandırma borcu
* Franchise alanı koruma ve destekleme borcu
* Franchise verenin malzemeleri teslim borcu
* Franchise verenin belli bir bölgede(tekel Bölgesi) Başka franchise sözleşmesi kurmaması ve üçüncü kişilere mal göndermemesi
bb) Franchise Alanın Borçları
* Ücret (karşılık) ödeme borcu
* Sözleşme konusu mal veya hizmetlerin sürümünü kendi ad ve hesabına yapma borcu
* Kendisine sunulan gayri maddi malları kullanma borcu
* Franchise verenin talimatlarına uyma ve kontrollerine katlanma borcu
* Franchise verenin menfaatlerini koruma ve sadakat borcu
- Rekabet etmeme
- Sır saklama
- Sözleşmeden doğan borçlarını bizzat ifa borcu ve sözleşmeden doğan hakları devredememesi
- Franchise veren bilgi ve hesap verme borcu
* Mal ve gerekli malzemeleri franchise verenden alma borcu
1 Gürzumar, Osman Berat: Franchise Sözleşmeleri ve Bu sözleşmelerin Temelini Oluşturan “Sistem”lerin Hukuken Korunması, İst.1995,s.10
2 Kırca, Çiğdem: Franchise Sözleşmesi, Banka ve Ticaret Hukuku Enstitüsü, Ankara, 1997, s. 20
3 Kırca, Çiğdem: Franchise Sözleşmesi,s.24
4 Kırca, Çiğdem: Franchise Sözleşmesi,s.110-169
__________________
Yorumlar