İstinaf kanun yolu nedir?

İstinaf kanun yolu nedir? 
İstinaf kanun yolu, ilk derece mahkemesi ile temyiz incelemesi arasında, ikinci derece bir denetim mekanizması ve kanun yoludur. İstinaf kanun yolunun uygulanması durumunda, ilk derece mahkemesi kararından sonra, karar önce istinaf denetimine tâbi tutulacak, istinaf denetiminden sonra temyiz yolu açıksa temyize başvurulabilecektir. İstinafta, iş ve nüfus yoğunluğuna göre, belirli bölgelerde teşkilâtlanacak olan bölge adliye mahkemeleri, istinaf incelemesini yapacaklardır. Şu anda geçici olarak dokuz yerde bölge adliye mahkemesi kurulması kabul edilmiştir. Ancak ileride bu sayının artırılması mümkündür. Yeni kanun yolu sisteminin uygulanmaya başlaması halinde, adlî yargıda yargılamamız üç aşamalı olacaktır. Önce mahkemede ilk derece yargılaması yapılarak karar verilecek; ardında bölge adliye mahkemesinde istinaf incelemesi yapılacak; son olarak da Yargıtay’da temyiz incelemesi gerçekleştirilecektir.

İstinaf ile temyiz arasında temel farklılık nedir? 

Temyiz incelemesinde Yargıtay, kural olarak sadece kararın hukuka uygun verilip verilmediğini denetler, yani hukukî bir denetim yapar.

Hukuki denetim nedir?
Örneğin; Bir davada mahkeme davaya uygulayacağı kanun maddesini doğru belirleyememişse veya doğru belirlediği maddeyi yanlış uygulamışsa, Doğru maddenin veya uygulamanın Yargıtay tarafından belirtilmesi Hukuki Denetimdir. Yargıtay kendisi inceleme yaparak yeni bir karar vermez. Oysa istinafta, ilgili bölge adliye mahkemesi, hem hukukî yönde hem de olay yönünden mahkeme kararının doğru olup olmadığını inceler. Olay yönünden inceleme nedir? Örneğin bir adam öldürme davasında; öldürmenin hangi silahla, kaç kişi ile, ne zaman yapıldığı gibi hususlar davanın olaylarıdır. İstinaf aşamasında bu olaylar yeniden incelenir. İstinafta verilen karara karşı da sadece hukuki denetim amacıyla temyiz yoluna başvurulabilir. İstinaf konusunda önemli yanılgılardan bir tanesi, istinafın bir tür temyiz olduğu ve kararın adeta hem bölge adliye mahkemesinde hem de Yargıtay da aynı şekilde iki defa inceleneceği ve zaman kaybı olacağıdır. Oysa, istinaf incelemesi temyizden farklı olarak, kararın hem hukukî hem de maddî yönden incelenmesi sonucunu doğuracak, ayrıca bölge adliye mahkemesi belirli durumlarda yeni bir yargılama yaparak yeniden karar verebilecektir. Temyiz incelemesinde ise, sadece hukukî denetimle sınırlı bir inceleme söz konusu olmakta, karar hukuken doğru bulunmadığında yeni bir yargılama yapılmamakta, sadece bozularak tekrar mahkemesine geri gönderilmektedir. Kısaca istinaf, yeni bir temyiz veya ara bir temyiz yolu değil, kendine özgü yeni bir kanun yoludur. İstinaf sistemiyle birlikte, gerekirse üst derece mahkemesi olan bölge adliye mahkemesinde yeniden yargılama yapıldığından, daha güvenceli bir yargılama sistemi mümkün olacaktır.

İstinaf kanun yolunun şu anda hukukî durumu nedir? 

 Dokuz yerde bölge adliye mahkemesi kurulması kabul edilmiş olmasına rağmen, henüz daha mahkeme teşkilâtlanması tamamlanamadığından uygulanmaya başlamamıştır. Şu anda bölge adliye mahkemeleri ile istinaf sistemi hukuken mevcut, ancak fiilen henüz uygulanmayan bir sistemdir. Bu konudaki çalışmalara devam etmektedir.

İstinafın yararı ne olacaktır?

 İstinaf kanun yolu, öncelikle daha güvenceli bir yargılama yapılmasını sağlayacaktır. Zira, ilk derece mahkemesi kararlarına karşı, şu anda yapılmakta olan tek dereceli kontrol ve denetim mekanizması yerine, iki dereceli bir kontrol mekanizması oluşturulacaktır. Bir kararın iki ayrı üst yargı organınca denetlenmesi, daha sağlıklı ve doğru karar verilmesi imkânını artıracaktır. Ayrıca, istinaf aşamasında sadece denetimle yetinilmeyip aynı zamanda gerektiğinde yeniden yargılama yapılması imkânının olması, kararların daha sağlıklı verilmesini mümkün kılacaktır. Bu sebepledir ki, uzun yıllardan beri birçok ülkede üç dereceli sistem uygulanmaktadır. İstinafla birlikte, kararlara karşı denetim mekanizmasının artması ile yargıda ortaya çıkan adil yargılanmayla ilgili sorunlar da azalacak ve kararlara duyulan güven artacaktır. İstinaf, Yargıtay’ın şu anda çok fazla olan iş yükünün de bir süre sonra azalmasına katkı sağlayacağından, Yargıtay’ın da hukukî denetim işlevini daha iyi yapması ve içtihat mahkemesi olarak fonksiyonunu daha iyi yerine getirmesi mümkün hale gelecektir.
Doç.dr. Muhammet Özekes