1997 AFET YÖNETMELİĞİ
Bayındırlık ve İskan Bakanlığı
AFET BÖLGELERİNDE YAPILACAK
YAPILAR HAKKINDA YÖNETMELİK
1997 Deprem Yönetmeliği
(1998 değişiklikleri ile birlikte)
İlk Yayın Tarihi : 2.9.1997 – 23098 mükerrer sayılı Resmi Gazete
Yürürlüğe Giriş Tarihi : 1.1.1998
Değişiklik Tarihi : 2.7.1998 – 23390 sayılı Resmi Gazete
Düzenleyen ve yayına hazırlayan :
Prof.Dr. Mehmet Nuray Aydınoğlu
Boğaziçi Üniversitesi
Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü
Deprem Mühendisliği Anabilim Dalı
e-mail:aydinogn@boun.edu.tr
KISIM I - GENEL KURALLAR
BÖLÜM 1 - YÖNETMELİĞİN KAPSAMI
1.1 - 7269 sayılı kanunun 1051 sayılı kanunla değiştirilen ikinci maddesine göre saptanan ve duyurulan afet bölgelerinde yeniden yapılacak, değiştirilecek, büyütülecek, onarılacak ya da güçlendirilecek resmi ve özel tüm binaların ve bina türü yapıların bağlı olacağı teknik koşullar, 7269 sayılı kanunun 1051 sayılı kanunla değiştirilen üçüncü maddesine göre bu Yönetmelikteki ilkelere uyularak yerine getirilir.
1.2 - Afet bölgelerinde yapılacak yapılar, gerek malzeme ve gerekse işçilik bakımından Türk Standartlarına ve Bayındırlık ve Iskan Bakanlığı "Genel Teknik Şartnamesi" kurallarına uygun olacaktır.
BÖLÜM 2 - ÜZERİNE BİNA YAPILAMAYACAK ARAZİ
2.1 - 7269 sayılı kanunun 1051 sayılı kanunla değiştirilen ondördüncü maddesine göre yapılaşma için yasak bölge sayılan yerlerde bina yapılamaz ve mevcut binalar onarılamaz. Ayrıca yapımının üzerinden 30 yıl geçmemiş yapay dolgu zeminler üzerinde, özel olarak zemin iyileştirmesi yapılmadıkça, ya da gerekli temel tipi uygulanmadıkça bina yapılamaz.
2.2 - Çığ düşmesi, kaya düşmesi, ya da yer kayması afetlerinden herhangi birine uğrayan ve bu afetlerden biri için 7269 sayılı kanunun 1051 sayılı kanunla değiştirilen ikinci ve ondördüncü maddelerine göre afet bölgesi olduğu kararname ile tesbit ve ilan edilen yerlerde bina yapılamaz ve mevcut binalar onarılamaz.
KISIM II - SU BASKINI VE YANGIN AFETİNDEN KORUNMA
BÖLÜM 3 - SU BASKINI AFETİNDEN KORUNMA
Su baskınına uğramış, Afet Bölgesi kararnamesi kapsamına alınmakla birlikte 7269 sayılı kanunun 1051 sayılı kanunla değiştirilen ondördüncü maddesine göre yapılaşma için yasak bölge ilan edilmiş yerlerin dışında kalan yerlerde, aşağıda belirtilen koşullara uyulmak kaydı ile bina yapılabilir ve mevcut binalar onarılabilir.
3.1 - Binaların su ile temas etme olasılığı bulunan kısımlarında, suya dayanıklı olmayan yapay ve doğal yapı malzemeleri kullanılamaz (kerpiç, ahşap, tüf, alçı taşı, çamur harçlı duvar vb). Binaların en yüksek su düzeyinden en az 0.30 m yüksekliğe kadar olan kısımları, 250 doz çimento harçlı taş duvar, ya da daha dayanıklı malzeme ile yapılacaktır.
3.2 - Temel zemininin su altında kalma olasılığı varsa, bu durum gözönünde tutularak gerekli teknik önlemler alınacaktır. Değiştirilecek, büyütülecek, onarılacak ya da güçlendirilecek binalarda; yeniden yapılacak ya da değiştirilecek her bir kısım, binanın su baskınına dayanıklılığını arttıracak biçimde olacaktır. En yüksek su düzeyinin altında kalacak depo, çamaşırlık, sığınak ve benzeri yapı bölümleri yapılamaz.
BÖLÜM 4 - YANGIN AFETİNDEN KORUNMA
7269 sayılı kanunun ikinci maddesine göre yangın afetine uğraması olası saha olarak saptanacak yerlerde yapılacak binalar ile yangından sonra onarılacak binalarda, yangına karşı korunma ile ilgili Türk Standardı hazırlanıncaya kadar, en az aşağıda belirtilen önlemler alınacaktır.
4.1 - Bitişik düzende yapılacak binaların dış duvarlarında ahşap ve benzeri kolay yanabilir malzeme kullanılmayacaktır. Taşıyıcı sistemi ahşap olan binalar bitişik düzende yapılmayacaktır. Bu tür binalar, ortak arsa sınırından en az 5 m uzakta yapılacaktır. Bitişik düzende yapılan binaların bitişik olan taraflarında, tavan döşemesi üstünden başlayarak çatı düzleminden en az 0.60 m yüksekliğe kadar çıkan, en az bir tuğla kalınlıkta ve her iki yüzü sıvalı kargir yangın duvarı yapılacaktır.
4.2 - Çatının oturduğu döşeme düzeyinin üzerinde yapılacak bacalarda, bacanın dış duvar kalınlığı en az bir tuğla boyutunda olacaktır. Işyerlerinde ve merkezi ısıtma tesisatı olan yerlerde bu kalınlık bir buçuk tuğladan az olmayacaktır. Bacalar ahşap kısımlara temas etmeyecek ve ahşap kısımlarla baca arasında en az 5 cm uzaklık bulunacaktır. Bacaların dış kısımları sıvanacak, iç kısımlarında ise tuğla ya da briketlerin araları, rendelenmiş tahta ya da saç kalıp kullanılarak harçla doldurulacaktır. Bacalarda dolu normal tuğla, beton briket ya da benzeri yanmaz malzeme kullanılacaktır. Baca, çatıyı kestiği düzlemden en az 0.75 m ve çatının en yüksek noktasından en az 0.50 m yükseğe kadar çıkacak şekilde yapılacaktır.
4.3 - Çelik taşıyıcı sistemi olan çok katlı binalarda, yangından etkilenebilecek kolon ve kirişler uygun bir malzeme ile kaplanarak koruyucu önlemler alınacaktır. Alev alabilecek maddelerin yoğun olarak bulunabileceği yerlerde de yangına karşı koruyucu ve önleyici önlemler alınacaktır.
4.4 - Değiştirilecek, büyütülecek, onarılacak ya da güçlendirilecek binalarda; yeniden yapılacak ya da değiştirilecek her bir kısım, binanın yangına dayanıklılığını arttıracak biçimde olacaktır.
KISIM III - DEPREM AFETİNDEN KORUNMA
BÖLÜM 5 - AMAÇ, GENEL İLKELER VE KAPSAM
5.1. AMAÇ VE GENEL İLKELER
5.1.1 - Yönetmeliğin bu kısmının amacı, deprem yer hareketine maruz kalacak bina ve bina türü yapıların tamamının veya bölümlerinin depreme dayanıklı tasarımı ve yapımı için gerekli minimum koşulları tanımlamaktır.
5.1.2 - Bu Yönetmelikte depreme dayanıklı bina tasarımının ana ilkesi; hafif şiddetteki depremlerde binalardaki yapısal ve yapısal olmayan sistem elemanlarının herhangi bir hasar görmemesi, orta şiddetteki depremlerde yapısal ve yapısal olmayan elemanlarda oluşabilecek hasarın onarılabilir düzeyde kalması, şiddetli depremlerde ise can kaybını önlemek amacı ile binaların kısmen veya tamamen göçmesinin önlenmesidir.
5.1.3 - Bu Yönetmelikte esas alınan tasarım depremi, yukarıda 5.1.2’de tanımlanan ºiddetli depreme karşı gelmektedir. Bölüm 6, Tablo 6.3’te tanımlanan Bina Önem Katsayısı I = 1 olan binalar için, tasarım depreminin 50 yıllık bir süre içinde aşılma olasılığı %10’dur.
5.1.4 - Bu Yönetmelikte belirtilen deprem bölgeleri, Bayındırlık ve Iskan Bakanlığı’nca hazırlanan ve Bakanlar Kurulu kararı ile yürürlükte olan Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası’ndaki birinci, ikinci, üçüncü ve dördüncü derece deprem bölgeleridir.
5.2. KAPSAM
5.2.1 - Bu Yönetmelik hükümleri, yeni yapılacak binalar için olduğu kadar; aynı zamanda değiştirilecek, büyültülecek, deprem öncesi veya sonrasında onarılacak ya da güçlendirilecek binalar için de geçerlidir.
5.2.2 - Bu Yönetmelik hükümleri, betonarme (yerinde dökülmüş ve öngerilmeli veya öngerilmesiz prefabrike) binalar, çelik binalar ve bina türü yapılar ile ahşap, yığma kargir ve kerpiç binalar için geçerlidir.
5.2.3 - Binalar ve bina türü yapılar dışında, tasarımının bu Yönetmelik hükümlerine göre yapılmasına izin verilen bina türü olmayan diğer yapılar, Bölüm 6’da, 6.12 ile tanımlanan yapılarla sınırlıdır. Bu bağlamda; köprüler, barajlar, liman yapıları, tüneller, boru hatları, enerji nakil hatları, nükleer santrallar, doğal gaz depolama tesisleri gibi yapılar, tamamı yer altında bulunan yapılar ve binalardan farklı hesap ve güvenlik esaslarına göre projelendirilen diğer yapılar bu Yönetmeliğin kapsamı dışındadır.
5.2.4 - Yapı taşıyıcı sistemini deprem hareketinden yalıtmak amacı ile, temelleri ile zemin arasında özel sistem ve gereçlerle donatılan veya diğer aktif ve pasif kontrol sistemleri bulunan binalar için bu Yönetmelik hükümleri uygulanamaz.
5.2.5 - Her türlü kapsam dışı yapılara uygulanacak esaslar, kendi özel yönetmelikleri yapılıncaya dek, yapımları denetleyen Bakanlıklar tarafından çağdaş uluslararası standartlar gözönünde tutularak özel olarak saptanacak ve projeleri bu esaslara göre düzenlenecektir.
5.2.6
BÖLÜM 6 - DEPREME DAYANIKLI BİNALAR İÇİN HESAP KURALLARI
6.0. SİMGELER
A(T) = Spektral İvme Katsayısı
Ao = Etkin Yer İvmesi Katsayısı
At = Birinci doğal titreşim periyodunun hesabında kullanılan eşdeğer alan [m2]
Awj = Binanın temel üstündeki ilk katında j’inci perdenin brüt enkesit alanı [m2]
Ba = Taşıyıcı sistem elemanının a asal ekseni doğrultusunda tasarıma esas iç
kuvvet büyüklüğü
Bax = Taşıyıcı sistem elemanının a asal ekseni doğrultusunda, x doğrultusundaki
depremden oluşan iç kuvvet büyüklüğü
Bay = Taşıyıcı sistem elemanının a asal ekseni doğrultusunda, x’e dik y
doğrultusundaki depremden oluşan iç kuvvet büyüklüğü
BB = Mod Birleştirme Yönteminde mod katkılarının birleştirilmesi ile bulunan
herhangi bir büyüklük
BD = BB büyüklüğüne ait büyütülmüş değer
Ct = Eşdeğer Deprem Yükü Yönteminde birinci doğal titreşim periyodunun
yaklaşık olarak belirlenmesinde kullanılan katsayı
Di = Eşdeğer Deprem Yükü Yönteminde burulma düzensizliği olan binalar için
i’inci katta ± %5 ek dışmerkezliğe uygulanan büyütme katsayısı
dfi = Binanın i’inci katında Ffi fiktif yüklerine göre hesaplanan yerdeğiştirme
di = Binanın i’inci katında deprem yüklerine göre hesaplanan yerdeğiştirme
Ffi = Birinci doğal titreşim periyodunun hesabında i’inci kata etkiyen fiktif yük
Fi = Eşdeğer Deprem Yükü Yönteminde i’inci kata etkiyen eşdeğer deprem yükü
fe = Mekanik ve elektrik donanımın kütle merkezine etkiyen eşdeğer deprem yükü
g = Yerçekimi ivmesi (9.81 m/s2)
gi = Binanın i’inci katındaki toplam sabit yük
Hi = Binanın i’inci katının temel üstünden itibaren ölçülen yüksekliği (Bodrum
katlarında rijit çevre perdelerinin bulunduğu binalarda i’inci katın zemin kat
döşemesi üstünden itibaren ölçülen yüksekliği) [m]
HN = Binanın temel üstünden itibaren ölçülen toplam yüksekliği (Bodrum
katlarında rijit çevre perdelerinin bulunduğu binalarda zemin kat döşemesi
üstünden itibaren ölçülen toplam yükseklik) [m]
hi = Binanın i’inci katının kat yüksekliği
I = Bina Önem Katsayısı
lwj = Binanın temel üstündeki ilk katında j’inci perdenin, gözönüne alınan deprem
doğrultusunda çalışan uzunluğu [m]
Mr = r’inci doğal titreşim moduna ait modal kütle
Mxr = Gözönüne alınan x deprem doğrultusunda binanın r’inci doğal titreşim
modundaki etkin kütle
Myr = Gözönüne alınan y deprem doğrultusunda binanın r’inci doğal titreşim
modundaki etkin kütle
mi = Binanın i’inci katının kütlesi (mi = wi / g)
m*i = Kat döşemelerinin rijit diyafram olarak çalışması durumunda, binanın i’inci
katının kaydırılmamış kütle merkezinden geçen düşey eksene göre kütle
eylemsizlik momenti
N = Binanın temel üstünden itibaren toplam kat sayısı (Bodrum katlarında rijit
çevre perdelerinin bulunduğu binalarda zemin kat döşemesi üstünden
itibaren toplam kat sayısı)
n = Hareketli Yük Katılım Katsayısı
qi = Binanın i’inci katındaki toplam hareketli yük
R = Taşıyıcı Sistem Davranış Katsayısı
Ra(T) = Deprem Yükü Azaltma Katsayısı
RNÇ = Tablo 6.5’te deprem yüklerinin tamamının süneklik düzeyi normal çerçeveler
tarafından taşındığı durum için tanımlanan Taşıyıcı Sistem Davranış Katsayısı
RYP = Tablo 6.5’te deprem yüklerinin tamamının süneklik düzeyi yüksek perdeler
tarafından taşındığı durum için tanımlanan Taşıyıcı Sistem Davranış Katsayısı
S(T) = Spektrum Katsayısı
Spa(Tr) = r’inci doğal titreşim modu için ivme spektrumu ordinatı [m /s2]
T = Bina doğal titreşim periyodu [s]
T1 = Binanın birinci doğal titreşim periyodu [s]
T1A = Binanın amprik bağıntı ile hesaplanan birinci doğal titreşim periyodu [s]
TA ,TB = Spektrum Karakteristik Periyotları [s]
Tr , Ts = Binanın r’inci ve s’inci doğal titreşim periyotları [s]
Vi (*) = Gözönüne alınan deprem doğrultusunda binanın I’inci katına etki eden kat
kesme kuvveti
Vt = Eşdeğer Deprem Yükü Yönteminde gözönüne alınan deprem doğrultusunda
binaya etkiyen toplam eşdeğer deprem yükü (taban kesme kuvveti)
VtB = Mod Birleştirme Yönteminde, gözönüne alınan deprem doğrultusunda
modlara ait katkıların birleştirilmesi ile bulunan bina toplam deprem yükü
(taban kesme kuvveti)
W = Binanın, hareketli yük katılım katsayısı kullanılarak bulunan toplam ağırlığı
we = Mekanik veya elektrik donanımın ağırlığı
wi = Binanın i’inci katının, hareketli yük katılım katsayısı kullanılarak hesaplanan
ağırlığı
Y = Mod Birleştirme Yönteminde hesaba katılan yeterli doğal titreşim modu sayısı
* = Deprem derzi boşluklarının hesabında kullanılan katsayı
*M (*) = Süneklik düzeyi yüksek perdelerin tabanında elde edilen eğilme momentleri
toplamının, binanın tümü için tabanda meydana gelen toplam devrilme
momentine oranı (Perde tabanındaki eğilme momentlerinin hesabında,
perdelere düzlemi içinde saplanan kirişlerin uçlarında depremden meydana
gelen kesme kuvvetlerinin katkısı da gözönüne alınabilir.)
* = Mod Birleştirme Yöntemi ile hesaplanan büyüklüklerin alt sınırlarının
belirlenmesi için kullanılan katsayı
*i = Binanın i’inci katındaki göreli kat ötelemesi
(*i)max = Binanın i’inci katındaki maksimum göreli kat ötelemesi
(*i)ort = Binanın i’inci katındaki ortalama göreli kat ötelemesi
*FN = Binanın N’inci katına (tepesine) etkiyen ek eşdeğer deprem yükü
*bi = i’inci katta tanımlanan Burulma Düzensizliği Katsayısı
*ci = i’inci katta tanımlanan Dayanım Düzensizliği Katsayısı
*ki = i’inci katta tanımlanan Rijitlik Düzensizliği Katsayısı
*xir = Kat döşemelerinin rijit diyafram olarak çalıştığı binalarda, r’inci mod şeklinin
i’inci katta x ekseni doğrultusundaki yatay bileşeni
*yir = Kat döşemelerinin rijit diyafram olarak çalıştığı binalarda, r’inci mod şeklinin
i’inci katta y ekseni doğrultusundaki yatay bileşeni
**ir = Kat döşemelerinin rijit diyafram olarak çalıştığı binalarda, r’inci mod şeklinin
i’inci katta düşey eksen etrafındaki dönme bileşeni
*i = i’inci katta tanımlanan Ikinci Mertebe Gösterge Değeri
(*) Bkz. 2.7.1998 tarih ve 23390 sayılı Resmi Gazete.
6.1. KAPSAM
6.1.1 - Bölüm 5’teki 5.1.4’te tanımlanan deprem bölgelerinde yapılacak tüm yerinde dökme ve prefabrike betonarme binalar ile çelik binalar ve bina türü yapıların depreme dayanıklı olarak hesaplanmasında esas alınacak deprem yükleri ve uygulanacak hesap kuralları bu bölümde tanımlanmıştır. Ahşap, yığma kargir ve kerpiç binalara ilişkin kurallar ise, sırası ile, Bölüm 9, Bölüm 10 ve Bölüm 11’de verilmiºtir.
6.1.2 - Bina temellerinin ve zemin dayanma (istinat) yapılarının hesabına ilişkin kurallar Bölüm 12’de verilmiştir.
6.1.3 - Bina türünde olmayan, ancak bu bölümde verilen kurallara göre hesaplanmasına izin verilen yapılar, 6.12’de belirtilenlerle sınırlıdır.
6.2. GENEL İLKE VE KURALLAR
6.2.1. Bina Taşıyıcı Sistemlerine İlişkin Genel İlkeler
6.2.1.1 - Bir bütün olarak deprem yüklerini taşıyan bina taşıyıcı sisteminde ve aynı zamanda taşıyıcı sistemi oluşturan elemanların her birinde, deprem yüklerinin temel zeminine kadar sürekli bir şekilde ve güvenli olarak aktarılmasını sağlayacak yeterlikte rijitlik, kararlılık ve dayanım bulunmalıdır. Bu bağlamda döşeme sistemleri, deprem kuvvetlerinin taşıyıcı sistem elemanları arasında güvenle aktarılmasını sağlayacak düzeyde rijitlik ve dayanıma sahip olmalıdır.
6.2.1.2 - Binaya aktarılan deprem enerjisinin önemli bir bölümünün taşıyıcı sistemin sünek davranışı ile tüketilmesi için, bu yönetmelikte Bölüm 7 ve Bölüm 8’de belirtilen sünek tasarım ilkelerine titizlikle uyulmalıdır.
6.2.1.3 - Aşağıda 6.3.1’de tanımlanan düzensiz binaların tasarımından ve yapımından kaçınılmalıdır. Taşıyıcı sistem planda simetrik veya simetriğe yakın düzenlenmeli ve Tablo 6.1’de A1 başlığı ile tanımlanan burulma düzensizliğine olabildiğince yer verilmemelidir. Bu bağlamda, perde vb rijit taşıyıcı sistem elemanlarının binanın burulma rijitliğini arttıracak biçimde yerleştirilmesine özen gösterilmelidir. Düşey doğrultuda ise özellikle Tablo 6.1’de B1 ve B2 başlıkları ile tanımlanan ve herhangi bir katta zayıf kat veya yumuºak kat durumu oluşturan düzensizliklerden kaçınılmalıdır. Bu bağlamda, taşıyıcı sistem hesabında gözönüne alınmayan, ancak kendi düzlemlerinde önemli derecede rijitliğe sahip olabilen dolgu duvarlarının bazı katlarda ve özellikle binaların giriş katlarında kaldırılması ile oluşan ani rijitlik ve dayanım azalmalarının olumsuz etkilerini gidermek için bina taşıyıcı sisteminde gerekli önlemler alınmalıdır.
6.2.1.4 - Bölüm 12, Tablo 12.1’de tanımlanan (C) ve (D) gruplarına giren zeminlere oturan kolon ve özellikle perde temellerindeki dönmelerin taşıyıcı sistem hesabına etkileri, uygun idealleştirme yöntemleri ile gözönüne alınmalıdır.
6.2.2. Deprem Yüklerine İlişkin Genel Kurallar
6.2.2.1 - Binalara etkiyen deprem yüklerinin belirlenmesi için, bu bölümde aksi belirtilmedikçe, 6.4’te tanımlanan Spektral Ivme Katsayısı ve 6.5’te tanımlanan Deprem Yükü Azaltma Katsayısı esas alınacaktır.
6.2.2.2 - Bu Yönetmelikte aksi belirtilmedikçe, deprem yüklerinin sadece yatay düzlemde ve binanın birbirine dik iki ekseni doğrultusunda ayrı ayrı etkidikleri varsayılacaktır. Taşıyıcı sistem elemanlarının asal eksenlerinin gözönüne alınan yatay deprem doğrultuları ile çakışmadığı durumlarda 6.3.2.3 uygulanacaktır.
6.2.2.3 - Deprem yükleri ile diğer yüklerin ortak etkisi altında binanın taşıyıcı sistem elemanlarında oluşacak tasarım iç kuvvetlerinin taşıma gücü ilkesine göre hesabında kullanılacak yük katsayıları, bu Yönetmelikte aksi belirtilmedikçe, ilgili yapı yönetmeliklerinden alınacaktır.
6.2.2.4 - Deprem yükleri ile rüzgar yüklerinin binaya aynı zamanda etkimediği varsayılacak ve her bir yapı elemanının boyutlandırılmasında, deprem ya da rüzgar etkisi için hesaplanan büyüklüklerin elverişsiz olanı gözönüne alınacaktır. Ancak, rüzgardan oluşan büyüklüklerin daha elverişsiz olması durumunda bile; elemanların boyutlandırılması, detaylandırılması ve birleşim noktalarının düzenlenmesinde, bu Yönetmelikte belirtilen koşullara uyulması zorunludur.
6.3. DÜZENSİZ BİNALAR
6.3.1. Düzensiz Binaların Tanımı
Depreme karşı davranışlarındaki olumsuzluklar nedeni ile tasarımından ve yapımından kaçınılması gereken düzensiz binalar’ın tanımlanması ile ilgili olarak, planda ve düşey doğrultuda düzensizlik meydana getiren durumlar Tablo 6.1’de, bunlarla ilgili koşullar ise aşağıda 6.3.2’de verilmiºtir.
6.3.2. Düzensiz Binalara İlişkin Koşullar
Tablo 6.1’de tanımlanan düzensizlik durumlarına ilişkin koşullar aşağıda belirtilmiºtir:
6.3.2.1 - A1 ve B2 türü düzensizlikler, aşağıda 6.6’da belirtildiği üzere, deprem hesabında kullanılacak yöntemin seçiminde etken olan düzensizliklerdir.
6.3.2.2 - A2 ve A3 türü düzensizliklerin bulunduğu binalarda, birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde, kat döşemelerinin kendi düzlemleri içinde deprem kuvvetlerini düşey taşıyıcı sistem elemanları arasında güvenle aktarabildiği hesapla doğrulanacaktır.
6.3.2.3 - A4 türü düzensizliğin bulunduğu binalarda, taşıyıcı sistem elemanlarının asal eksen doğrultularındaki iç kuvvet büyüklükleri 6.7.5 ve 6.8.6’ya göre elde edilecektir.
6.3.2.4 - B1 türü düzensizliğinin bulunduğu binalarda, gözönüne alınan i’inci kattaki dolgu duvarı alanlarının toplamı bir üst kattakine göre fazla ise, *ci’nin hesabında dolgu duvarları gözönüne alınmayacaktır. 0.60 * (*ci)min < 0.80 aralığında Tablo 6.5’te verilen taşıyıcı sistem davranış katsayısı, 1.25 (*ci)min değeri ile çarpılarak her iki deprem doğrultusunda da binanın tümüne uygulanacaktır. Ancak hiçbir zaman *ci < 0.60 olmayacaktır. Aksi durumda, zayıf katın dayanımı ve rijitliği arttırılarak deprem hesabı tekrarlanacaktır. Bu tür düzensizliği olan binalarda ayrıca 7.3.4.3’te verilen koşul uygulanacaktır.
TABLO 6.1 - DÜZENSİZ BİNALAR
A - PLANDA DÜZENSİZLİK DURUMLARI İlgili Maddeler
A1 - Burulma Düzensizliği :
Birbirine dik iki deprem doğrultusunun herhangi biri için, herhangi
bir katta en büyük göreli kat ötelemesinin o katta aynı doğrultudaki
ortalama göreli ötelemeye oranını ifade eden Burulma Düzensizliği
Katsayısı *bi ’nin 1.2’den büyük olması durumu (ªekil 6.1).
[*bi = (*i)max / (*i)ort > 1.2]
Göreli kat ötelemelerinin hesabı, * %5 ek dışmerkezlik etkileri de gözönüne alınarak, 6.7’ye göre yapılacaktır.
6.3.2.1
A2 - Döºeme Süreksizlikleri :
Herhangi bir kattaki döºemede (ªekil 6.2);
I - Merdiven ve asansör boşlukları dahil, boşluk alanları
toplamının kat brüt alanının 1/3’ünden fazla olması durumu,
II - Deprem yüklerinin düşey taşıyıcı sistem elemanlarına güvenle
aktarılabilmesini güçleştiren yerel döşeme boşluklarının bulunması
durumu,
III - Döşemenin düzlem içi rijitlik ve dayanımında ani azalmaların
olması durumu
6.3.2.2
A3 - Planda Çıkıntılar Bulunması :
Bina kat planlarında çıkıntı yapan kısımların birbirine dik iki
doğrultudaki boyutlarının her ikisinin de, binanın o katının aynı
doğrultulardaki toplam plan boyutlarının %20'sinden daha büyük
olması durumu (ªekil 6.3).
6.3.2.2
A4 - Taşıyıcı Eleman Eksenlerinin Paralel Olmaması:
Taşıyıcı sistemin düşey elemanlarının plandaki asal eksenlerinin,
gözönüne alınan birbirine dik yatay deprem doğrultularına paralel
olmaması durumu (ªekil 6.4).
6.3.2.3
B - DÜŞEY DOĞRULTUDA DÜZENSİZLİK DURUMLARI İlgili Maddeler
B1 - Komşu Katlar Arası Dayanım Düzensizliği (Zayıf Kat) :
Betonarme binalarda, birbirine dik iki deprem doğrultusunun
herhangi birinde, herhangi bir kattaki etkili kesme alanı’nın, bir
üst kattaki etkili kesme alanı’na oranı olarak tanımlanan
Dayanım Düzensizliği Katsayısı *ci’nin 0.80’den küçük olması
durumu. [*ci = (*Ae)i / (*Ae)i+1 < 0.80]
Herhangi bir katta etkili kesme alanının tanımı :
*Ae = *Aw + *Ag + 0.15 *Ak (Simgeler için Bkz. 7.0)
6.3.2.4
B2 – Komşu Katlar Arası Rijitlik Düzensizliği (Yumuşak Kat) :
Birbirine dik iki deprem doğrultusunun herhangi biri için, herhangi
bir i’inci kattaki ortalama göreli kat ötelemesinin bir üst kattaki
ortalama göreli kat ötelemesine oranı olarak tanımlanan
Rijitlik Düzensizliği Katsayısı *ki ’nin 1.5’tan fazla olması durumu
[*ki = (*i)ort / (*i+1)ort > 1.5]
Göreli kat ötelemelerinin hesabı, * %5 ek dışmerkezlik etkileri de
gözönüne alınarak 6.7’ye göre yapılacaktır.
6.3.2.1
B3 - Taşıyıcı Sistemin Düşey Elemanlarının Süreksizliği :
Taşıyıcı sistemin düşey elemanlarının (kolon veya perdelerin) bazı katlarda kaldırılarak kirişlerin veya guseli kolonların üstüne veya ucuna oturtulması, ya da üst kattaki perdelerin altta kolonlara veya kirişlere oturtulması durumu (ªekil 6.5).
6.3.2.5
6.3.2.5 - B3 türü düzensizliğin bulunduğu binalara ilişkin koşullar aşağıda belirtilmiştir:
(a) Bütün deprem bölgelerinde, kolonların binanın herhangi bir katında konsol kirişlerin veya alttaki kolonlarda oluşturulan guselerin üstüne veya ucuna oturtulmasına hiçbir zaman izin verilmez.
(b) Kolonun iki ucundan mesnetli bir kirişe oturması durumunda, kirişin bütün kesitlerinde ve ayrıca gözönüne alınan deprem doğrultusunda bu kirişin bağlandığı düğüm noktalarına birleşen diğer kiriş ve kolonların bütün kesitlerinde, düşey yükler ve depremin ortak etkisinden oluşan tüm iç kuvvet değerleri %50 oranında arttırılacaktır.
(c) Üst kattaki perdenin her iki ucundan altta kolonlara oturtulması durumunda, bu kolonlarda düşey yükler ve depremin ortak etkisinden oluşan tüm iç kuvvet değerleri %50 arttırılacaktır. Bu tür düzensizliğin bulunduğu betonarme binalarda ayrıca 7.3.4.3’te verilen koşul uygulanacaktır.
(d) Perdelerin binanın herhangi bir katında, kendi düzlemleri içinde kirişlerin üstüne açıklık ortasında oturtulmasına hiçbir zaman izin verilmez.
ªekil 6.2
Şekil 6.3
Şekil 6.4
Şekil 6.5
6.4. ELASTİK DEPREM YÜKLERİNİN TANIMLANMASI : SPEKTRAL
İVME KATSAYISI
Deprem yüklerinin belirlenmesi için esas alınacak olan ve tanım olarak %5 sönüm oranı için elastik Tasarım İvme Spektrumu’nun yerçekimi ivmesi g’ye bölünmesine karşı gelen Spektral İvme Katsayısı, A(T), Denk.(6.1) ile verilmiºtir.
A(T) = Ao I S(T) (6.1)
6.4.1. Etkin Yer İvmesi Katsayısı
Denk.(6.1)’de yer alan Etkin Yer İvmesi Katsayısı, Ao , Tablo 6.2’de tanımlanmıştır.
TABLO 6.2 - ETKİN YER İVMESI KATSAYISI (Ao)
Deprem Bölgesi Ao
1 0.40
2 0.30
3 0.20
4 0.10
6.4.2. Bina Önem Katsayısı
Denk.(6.1)’de yer alan Bina Önem Katsayısı, I , Tablo 6.3’te tanımlanmıştır.
TABLO 6.3 - BINA ÖNEM KATSAYISI ( I )
Binanın Kullanım Amacı
veya Türü Bina Önem
Katsayısı ( I )
1. Deprem sonrası kullanımı gereken binalar ve tehlikeli madde içeren binalar
a) Deprem sonrasında hemen kullanılması gerekli binalar
(Hastaneler,dispanserler, sağlık ocakları, itfaiye bina ve tesisleri, PTT
ve diğer haberleşme tesisleri, ulaşım istasyonları ve terminalleri,
enerji üretim ve dağıtım tesisleri; vilayet, kaymakamlık ve belediye
yönetim binaları, ilk yardım ve afet planlama istasyonları)
b) Toksik, patlayıcı, parlayıcı, vb özellikleri olan maddelerin
bulunduğu veya depolandığı binalar
1.5
2. İnsanların uzun süreli ve yoğun olarak bulunduğu ve değerli eşyanın saklandığı binalar
a) Okullar, diğer eğitim bina ve tesisleri, yurt ve yatakhaneler, askeri
kışlalar, cezaevleri, vb.
b) Müzeler
1.4
3. İnsanların kısa süreli ve yoğun olarak bulunduğu binalar
Spor tesisleri, sinema, tiyatro ve konser salonları, vb.
1.2
4. Diğer binalar
Yukarıdaki tanımlara girmeyen diğer binalar
(Konutlar, işyerleri, oteller, bina türü endüstri yapıları, vb)
1.0
6.4.3. Spektrum Katsayısı
6.4.3.1 - Denk.(6.1)’de yer alan Spektrum Katsayısı, S(T), yerel zemin koşullarına ve bina doğal periyodu T’ye bağlı olarak Denk.(6.2) ile hesaplanacaktır (ªekil 6.6).
S(T) = 1 + 1.5 T / TA (0 * T * TA) (6.2a)
S(T) = 2.5 (TA < T * TB) (6.2b)
S(T) = 2.5 (TB / T )0.8 (T > TB) (6.2c)
Denk.(6.2)’deki Spektrum Karakteristik Periyotları, TA ve TB , Bölüm 12’de Tablo 12.2 ile tanımlanan Yerel Zemin Sınıfları’na bağlı olarak Tablo 6.4’te verilmiºtir.
TABLO 6.4 - SPEKTRUM KARAKTERİSTİK PERIYOTLARI ( TA , TB)
Tablo 12.2'ye göre
Yerel Zemin Sınıfı TA
(saniye) TB
(saniye)
Z1 0.10 0.30
Z2 0.15 0.40
Z3 0.15 0.60
Z4 0.20 0.90
6.4.3.2 - Bölüm 12’de 12.2.1.2 ve 12.2.1.3’te belirtilen koşulların yerine getirilmemesi durumunda, Tablo 6.4’te Z4 yerel zemin sınıfı için tanımlanan spektrum karakteristik periyotları kullanılacaktır.
6.4.4. Özel Tasarım İvme Spektrumları
Gerekli durumlarda elastik tasarım ivme spektrumu, yerel deprem ve zemin koşulları gözönüne alınarak yapılacak özel araştırmalarla da belirlenebilir. Ancak, bu şekilde belirlenecek ivme spektrumu ordinatlarına karşı gelen spektral ivme katsayıları, tüm periyotlar için, Tablo 6.4’teki ilgili karakteristik periyotlar gözönüne alınarak Denk. (6.1)’den bulunacak değerlerden hiçbir zaman daha küçük olmayacaktır.
Şekil 6.6
6.5. ELASTİK DEPREM YÜKLERİNİN AZALTILMASI : DEPREM YÜKÜ
AZALTMA KATSAYISI
Depremde taşıyıcı sistemin kendine özgü doğrusal elastik olmayan davranışını gözönüne almak üzere, 6.4’te verilen spektral ivme katsayısına göre bulunacak elastik deprem yükleri, aşağıda tanımlanan Deprem Yükü Azaltma Katsayısı’na bölünecektir.
Deprem Yükü Azaltma Katsayısı, Ra(T), çeşitli taşıyıcı sistemler için aşağıdaki Tablo 6.5’te tanımlanan Taşıyıcı Sistem Davranış Katsayısı, R’ye ve doğal titreşim periyodu, T’ye bağlı olarak Denk. (6.3) ile belirlenecektir.
Ra(T) = 1.5 + (R * 1.5) T / TA (0 * T * TA) (6.3a)
Ra(T) = R (T > TA) (6.3b)
6.5.1. Taşıyıcı Sistemlerin Süneklik Düzeylerine İlişkin Genel Koşullar
6.5.1.1 - Taşıyıcı Sistem Davranış Katsayıları Tablo 6.5’te verilen süneklik düzeyi yüksek taşıyıcı sistemler ve süneklik düzeyi normal taşıyıcı sistemler’e ilişkin tanımlar ve uyulması gerekli koşullar, betonarme binalar için Bölüm 7’de, çelik binalar için ise Bölüm 8’de verilmiºtir.
6.5.1.2 - Tablo 6.5’te süneklik düzeyi yüksek olarak gözönüne alınacak taşıyıcı sistemlerde, süneklik düzeyinin her iki yatay deprem doğrultusunda da yüksek olması zorunludur. Süneklik düzeyi bir deprem doğrultusunda yüksek, buna dik diğer deprem doğrultusunda ise normal olan sistemler, her iki doğrultuda da süneklik düzeyi normal sistemler olarak sayılacaktır.
TABLO 6.5 - TAŞIYICI SİSTEM DAVRANIŞ KATSAYISI (R)
BİNA TAŞIYICI SİSTEMİ
Süneklik Düzeyi
Normal
Sistemler Süneklik Düzeyi
Yüksek
Sistemler
(1) YERİNDE DÖKME BETONARME BİNALAR
(1.1) Deprem yüklerinin tamamının çerçevelerle taşındığı
binalar..................................................................................…
(1.2) Deprem yüklerinin tamamının bağ kirişli (boşluklu)
perdelerle taşındığı binalar..................................................…..
(1.3) Deprem yüklerinin tamamının boşluksuz perdelerle
taşındığı binalar....................................................................…
(1.4) Deprem yüklerinin çerçeveler ile boşluksuz ve/veya bağ
kirişli (boşluklu) perdeler tarafından birlikte taşındığı binalar….
4
4
4
4
8
7
6
7
(2) PREFABRİKE BETONARME BİNALAR
(2.1) Deprem yüklerinin tamamının, bağlantıları tersinir
momentleri aktarabilen çerçevelerle taşındığı binalar ........…...
(2.2) Deprem yüklerinin tamamının; kolonları temelde
ankastre, üstte mafsallı tek katlı çerçevelerle taşındığı binalar
(2.3) Deprem yüklerinin tamamının prefabrike boşluksuz
perdelerle taşındığı binalar..................................................…..
(2.4) Deprem yüklerinin, bağlantıları tersinir momentleri
aktarabilen prefabrike çerçeveler ile yerinde dökme boºluksuz
ve/veya bağ kirişli (boşluklu) perdeler tarafından birlikte
taşındığı binalar………………………………………………..
3
¦¦
¦¦
3
6
5
4
5
(3) ÇELİK BİNALAR
(3.1) Deprem yüklerinin tamamının çerçevelerle taşındığı
binalar..................................................................................…
(3.2) Deprem yüklerinin tamamının; kolonları temelde
ankastre, üstte mafsallı tek katlı çerçevelerle taşındığı binalar
(3.3) Deprem yüklerinin tamamının çaprazlı perdeler veya
yerinde dökme betonarme perdeler tarafından taşındığı binalar
(a) Çaprazların merkezi olması durumu...............................…
(b) Çaprazların dışmerkez olması durumu..........................….
(c) Betonarme perde durumu..............................................….
(3.4) Deprem yüklerinin çerçeveler ile birlikte çaprazlı çelik
perdeler veya yerinde dökme betonarme perdeler tarafından
birlikte taşındığı binalar
(a) Çaprazların merkezi olması durumu...............................…
(b) Çaprazların dışmerkez olması durumu...........................…
(c) Betonarme perde durumu..............................................….
5
4
3
¦¦
4
4
¦¦
4
8
6
¬¦¦
7
6
¦¦
8
7
6.5.1.3 - Birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde, aşağıda belirtilen betonarme binalarda süneklik düzeyi yüksek sistemler’in kullanılması zorunludur:
(a) Taşıyıcı sistemi sadece çerçevelerden oluşan binalar,
(b) Taşıyıcı sistemden bağımsız olarak, Tablo 6.3’e göre Bina Önem Katsayısı I=1.5 ve I=1.4 olan tüm binalar (Bu tür binalarda, 6.5.4.2’de tanımlanan süneklik düzeyi bakımından karma taşıyıcı sistemler kullanılabilir).
6.5.1.4 - Aşağıda 6.5.3.1’de belirtilen sistemler hariç olmak üzere, taşıyıcı sistemi sadece süneklik düzeyi normal çerçevelerden oluºan betonarme binalar, üçüncü ve dördüncü derece deprem bölgelerinde HN * 25 m olmak koşulu ile yapılabilir. Bu binaların HN > 25 m durumunda yapılabilmesi için, aşağıda 6.5.3.2’de verilen kurallara uyulması zorunludur.
6.5.2. Süneklik Düzeyi Yüksek Betonarme Boşluksuz Perdeli -Çerçeveli
Sistemlere İlişkin Koşullar
Deprem yüklerinin süneklik düzeyi yüksek boşluksuz (bağ kirişsiz) betonarme perdeler ile süneklik düzeyi yüksek betonarme veya çelik çerçeveler tarafından birlikte taşındığı binalara ilişkin koşullar aşağıda verilmiştir:
6.5.2.1 - Bu tür sistemlerde Tablo 6.5’te verilen R = 7 katsayısının kullanılabilmesi için, boşluksuz perdelerin tabanında deprem yüklerinden meydana gelen eğilme momentlerinin toplamı, binanın tümü için tabanda meydana gelen toplam devrilme momentinin %75’inden daha fazla olmayacaktır (*M * 0.75).
6.5.2.2 - Yukarıdaki koşulun sağlanamaması durumunda, 0.75 < *M * 1.0 aralığında kullanılacak R katsayısı, R = 10 * 4 *M bağıntısı ile belirlenecektir.
6.5.3. Süneklik Düzeyi Normal Bazı Sistemlerde Perde Kullanım Zorunluluğuna
İlişkin Koşullar
6.5.3.1 - Kirişsiz döşemeli betonarme sistemler ile, kolon ve kirişleri 7.3, 7.4 ve 7.5’te verilen koşullardan herhangi birini sağlamayan dolgulu veya dolgusuz dişli ve kaset döşemeli sistemler, süneklik düzeyi normal sistemler olarak gözönüne alınacaktır. Bu sistemler, binada perde kullanılmaması durumunda, sadece üçüncü ve dördüncü derece deprem bölgelerinde ve HN * 13 m olmak koşulu ile yapılabilir.
6.5.3.2 - Yukarıda 6.5.1.4’te tanımlanan binaların HN > 25 m durumunda yapılabilmesi, 6.5.3.1’de tanımlanan taşıyıcı sistemlerin ise birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde veya HN > 13 m olması durumunda üçüncü ve dördüncü derece deprem bölgelerinde uygulanabilmesi için, binanın tüm yüksekliği boyunca devam eden ve aşağıdaki koşulları sağlayan süneklik düzeyi normal veya yüksek betonarme boşluksuz ya da bağ kirişli (boşluklu) perdelerin kullanılması zorunludur.
(a) Taşıyıcı sistemde süneklik düzeyi normal perdelerin kullanılması durumunda, her bir deprem doğrultusunda, deprem yüklerine göre perdelerin tabanında elde edilen eğilme momentlerinin toplamı, binanın tümü için tabanda meydana gelen toplam devrilme momentinin %75’inden daha fazla olacaktır (Perde tabanındaki eğilme momentlerinin hesabında, perdelere düzlemi içinde saplanan kirişlerin uçlarında depremden meydana gelen kesme kuvvetlerinin katkısı da gözönüne alınabilir (*)).
(b) Taşıyıcı sistemde süneklik düzeyi yüksek perdelerin kullanılması durumunda, aşağıda karma taşıyıcı sistemler için verilen 6.5.4.2 uygulanacaktır.
(*) Bkz. 2.7.1998 tarih ve 23390 sayılı Resmi Gazete.
6.5.4. Karma Taşıyıcı Sistemlere İlişkin Koşullar
6.5.4.1 - Aşağıda 6.5.4.2 ve 6.5.4.3’te belirtilen durumlar hariç olmak üzere, Tablo 6.5’te tanımlanan yatay yük taşıyıcı sistemlerinin iki yatay deprem doğrultusunda birbirinden farklı olması veya herhangi bir doğrultuda karma olarak kullanılması durumlarında, değeri en küçük olan R katsayısı her iki doğrultuda da tüm binaya uygulanacaktır.
6.5.4.2 - Yukarıda 6.5.3.2’de belirtilen betonarme sistemler ile süneklik düzeyi normal kiriº ve kolonlardan oluºan çelik çerçeveli sistemlerin, süneklik düzeyi yüksek perdelerle birarada kullanılması mümkündür. Bu şekilde oluşturulan süneklik düzeyi bakımından karma sistemler’de, aşağıda belirtilen koşullara uyulmak kaydı ile, süneklik düzeyi yüksek boşluksuz, bağ kirişli (boşluklu) betonarme perdeler veya çelik binalar için dışmerkez çaprazlı çelik perdeler kullanılabilir.
(a) Bu tür karma sistemlerin deprem hesabında çerçeveler ve perdeler birarada gözönüne alınacak, ancak her bir deprem doğrultusunda mutlaka *M * 0.40 olacaktır.
(b) Her iki deprem doğrultusunda da *M * 2/3 olması durumunda, Tablo 6.5’de deprem yüklerinin tamamının süneklik düzeyi yüksek perde tarafından taşındığı durum için verilen R katsayısı (R = RYP), taşıyıcı sistemin tümü için kullanılabilir.
(c) 0.40 < *M < 2/3 aralığında ise, her iki deprem doğrultusunda da taşıyıcı sistemin tümü için R = RNÇ + 1.5 *M (RYP * RNÇ) bağıntısı uygulanacaktır.
6.5.4.3 - Binaların bodrum katlarının çevresinde kullanılan rijit betonarme perde duvarları, Tablo 6.5’te yer alan perdeli veya perdeli-çerçeveli sistemlerin bir parçası olarak gözönüne alınmayacaktır. Bu tür binaların hesabında izlenecek kurallar 6.7.2.4 ve 6.8.3.2’de verilmiºtir.
6.5.5. Düğüm Noktaları Mafsallı Sistemlere İlişkin Koşullar
6.5.5.1 - Kolonları temelden ankastre ve üstten mafsallı tek katlı çerçevelerden oluşan ve R katsayıları Tablo 6.5’te (2.2) ve (3.2)’de verilen betonarme prefabrike ve çelik binaların içinde tek asma kat yapılabilir. Ancak bu tür binaların deprem hesabında asma kat taşıyıcı sistemi, ana taşıyıcı çerçevelerle birlikte gözönüne alınacak ve bu sistem, betonarme prefabrike binalarda süneklik düzeyi yüksek sistem olarak düzenlenecektir.
6.5.5.2 - Yukarıdaki 6.5.5.1 dışında, düğüm noktaları mafsallı çerçevelerden oluşan betonarme prefabrike ve çelik çok katlı binalarda, her iki yatay doğrultuda deprem yüklerinin tamamını almak üzere Tablo 6.5’te R katsayıları (1.2), (1.3) ve (3.3)’te verilen yerinde dökme betonarme veya çaprazlı çelik perdeler kullanılacaktır.
6.6. HESAP YÖNTEMİNİN SEÇİLMESİ
6.6.1. Hesap Yöntemleri
Binaların ve bina türü yapıların deprem hesabında kullanılacak yöntemler; 6.7’de verilen Eşdeğer Deprem Yükü Yöntemi, 6.8’de verilen Mod Birleºtirme Yöntemi ve 6.9’da verilen Zaman Tanım Alanında Hesap Yöntemleri’dir. 6.8 ve 6.9’da verilen yöntemler, tüm binaların ve bina türü yapıların deprem hesabında kullanılabilir.
6.6.2. Eşdeğer Deprem Yükü Yönteminin Uygulama Sınırları
6.7’de verilen Eşdeğer Deprem Yükü Yöntemi’nin uygulanabileceği binalar Tablo 6.6’da özetlenmiºtir. Tablo 6.6’nın kapsamına girmeyen binaların deprem hesabında, 6.8 veya 6.9’da verilen yöntemler kullanılacaktır.
TABLO 6.6 - EŞDEĞER DEPREM YÜKÜ YÖNTEMİ’NİN
UYGULANABİLECEĞİ BİNALAR
Deprem
Bölgesi
Bina Türü Toplam Yükseklik Sınırı
1, 2 A1 türü burulma düzensizliği olmayan, varsa her
bir katta *bi * 2.0 koşulunu sağlayan binalar
HN * 25 m
1, 2 A1 türü burulma düzensizliği olmayan, varsa her
bir katta *bi * 2.0 koşulunu sağlayan ve ayrıca
B2 türü düzensizliği olmayan binalar
HN * 60 m
3, 4 Tüm binalar HN * 75 m
6.7. EŞDEĞER DEPREM YÜKÜ YÖNTEMİ
6.7.1. Toplam Eşdeğer Deprem Yükünün Belirlenmesi
6.7.1.1 - Gözönüne alınan deprem doğrultusunda, binanın tümüne etkiyen Toplam Eşdeğer Deprem Yükü (taban kesme kuvveti), Vt , Denk.(6.4) ile belirlenecektir.
Vt = W A(T1) / Ra(T1) * 0.10 Ao I W (6.4)
Binanın birinci doğal titreşim periyodu T1 , aşağıdaki 6.7.4’e göre hesaplanacaktır.
6.7.1.2 - Denk.(6.4)’te yer alan ve binanın deprem sırasındaki toplam ağırlığı olarak gözönüne alınacak olan W, Denk.(6.5) ile belirlenecektir.
N
W = * wi (6.5)
i = 1
Denk.(6.5)’teki wi kat ağırlıkları ise Denk.(6.6) ile hesaplanacaktır.
wi = gi + n qi (6.6)
Denk.(6.6)’da yer alan Hareketli Yük Katılım Katsayısı, n , Tablo 6.7’de verilmiºtir. Kar yüklerinin %30’u sabit yük olarak gözönüne alınacaktır. Endüstri binalarında; sabit ekipman ağırlıkları için n = 1 alınacak, ancak vinç kaldırma yükleri kat ağırlıklarının hesabında gözönüne alınmayacaktır.
TABLO 6.7 - HAREKETLİ YÜK KATILIM KATSAYISI (n)
Binanın Kullanım Amacı n
Depo, antrepo, vb. 0.80
Okul, öğrenci yurdu, spor tesisi, sinema, tiyatro, konser salonu, garaj, lokanta, mağaza, vb.
0.60
Konut, işyeri, otel, hastane, vb. 0.30
6.7.2. Katlara Etkiyen Eşdeğer Deprem Yüklerinin Belirlenmesi
6.7.2.1 - Denk.(6.4) ile hesaplanan toplam eşdeğer deprem yükü, bina katlarına etkiyen eşdeğer deprem yüklerinin toplamı olarak Denk.(6.7) ile ifade edilir (ªekil 6.7a):
N
Vt = *FN + * Fi (6.7)
i = 1
6.7.2.2 - HN > 25 m için binanın N’inci katına (tepesine) etkiyen ek eşdeğer deprem yükü *FN’in değeri, 6.7.4’e göre hesaplanan birinci doğal titreşim periyodu T1’e bağlı olarak, Denk.(6.8) ile belirlenecektir. HN * 25 m için *FN = 0 alınacaktır.
*FN = 0.07 T1 Vt * 0.2 Vt (6.8)
6.7.2.3 - Toplam eşdeğer deprem yükünün *FN dışında geri kalan kısmı, N’inci kat dahil olmak üzere, bina katlarına Denk.(6.9) ile dağıtılacaktır.
wi Hi
Fi = (Vt * *FN) ¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦ (6.9)
N
* (wj Hj)
j = 1
6.7.2.4 - Bodrum katlarında rijitliği üst katlara oranla çok büyük olan betonarme çevre perdelerinin bulunduğu ve bodrum kat döşemelerinin yatay düzlemde rijit diyafram olarak çalıştığı binalarda, bodrum katlarına ve üstteki katlara etkiyen eşdeğer deprem yükleri, aşağıda belirtildiği üzere, ayrı ayrı hesaplanacaktır.
(a) Üstteki katlara etkiyen toplam eşdeğer deprem yükünün ve eşdeğer kat deprem yüklerinin 6.7.1.1, 6.7.2.2 ve 6.7.2.3’e göre belirlenmesinde, bodrumdaki rijit çevre perdeleri gözönüne alınmaksızın Tablo 6.5’ten seçilen R katsayısı kullanılacak ve sadece üstteki katların ağırlıkları hesaba katılacaktır. Bu durumda ilgili bütün tanım ve bağıntılarda temel üst kotu yerine zemin katın kotu gözönüne alınacaktır. 6.7.4.3’e göre birinci doğal titreşim periyodunun hesabında da, fiktif yüklerin belirlenmesi için sadece üstteki katların ağırlıkları kullanılacaktır (şekil 6.7b).
(b) Rijit bodrum katlarına etkiyen eşdeğer deprem yüklerinin hesabında, sadece bodrum kat ağırlıkları gözönüne alınacak ve bu katlar için hesap üstteki katlardan bağımsız olarak yapılacaktır. Binanın bu bölümünde doğal titreşim periyodu hesaplanmaksızın Spektrum Katsayısı olarak S(T) = 1 alınacaktır. Her bir bodrum katına etkiyen eşdeğer deprem yükünün hesabında, Denk.(6.1)’den bulunan spektral ivme değeri ile bu katın ağırlığı doğrudan çarpılacak ve elde edilen elastik yükler, Ra(T) = 1.5 katsayısına bölünerek azaltılacaktır (Şekil 6.7c).
(c) Üstteki katlardaki iç kuvvet ve yerdeğiştirme büyüklükleri, sadece yukarıdaki (a) paragrafına göre taşıyıcı sistemin tümünün hesabından elde edilen büyüklüklerdir. Bodrum katlarındaki iç kuvvetler ise, yukarıdaki (a) ve (b) paragraflarında tanımlanan deprem yüklerine göre bodrum katlarında elde edilen iç kuvvetlerin karelerinin toplamının karekökü olarak elde edilecektir.
Şekil 6.7
6.7.3. Gözönüne Alınacak Yerdeğiştirme Bileşenleri ve Deprem Yüklerinin
Etkime Noktaları
6.7.3.1 - Döşemelerin yatay düzlemde rijit diyafram olarak çalıştığı binalarda, her katta iki yatay yerdeğiştirme bileşeni ile düşey eksen etrafındaki dönme, bağımsız statik yerdeğiştirme bileşenleri olarak gözönüne alınacaktır. Her katta 6.7.2’ye göre belirlenen eşdeğer deprem yükleri kat kütle merkezine ve ayrıca ek dışmerkezlik etkisi’nin hesaba katılabilmesi amacı ile, kaydırılmış kütle merkezleri’ne tekil yatay yükler olarak uygulanacaktır. Kaydırılmış kütle merkezleri, gerçek kütle merkezinin gözönüne alınan deprem doğrultusuna dik doğrultudaki kat boyutunun +%5’i ve *%5’i kadar kaydırılması ile belirlenen noktalardır (ªekil 6.8).
6.7.3.2 - Tablo 6.1’de tanımlanan A2 türü düzensizliğin bulunduğu ve döşemelerin yatay düzlemde rijit diyafram olarak çalışmadığı binalarda, döşemelerin yatay düzlemdeki şekildeğiştirmelerinin gözönüne alınmasını sağlayacak yeterlikte bağımsız statik yerdeğiştirme bileşeni hesapta gözönüne alınacaktır. Ek dışmerkezlik etkisinin hesaba katılabilmesi için, her katta çeşitli noktalarda dağılı bulunan tekil kütlelerin her biri, deprem doğrultusuna dik doğrultudaki kat boyutunun +%5’i ve *%5’i kadar kaydırılacaktır (Şekil 6.9).
6.7.3.3 - Binanın herhangi bir i’inci katında Tablo 6.1’de tanımlanan A1 türü düzensizliğin bulunması durumunda, 1.2 < *bi * 2.0 olmak koşulu ile, yukarıdaki tanımlara göre bu kata uygulanan * %5 ek dışmerkezlik, her iki deprem doğrultusu için Denk.(6.10)’da verilen Di katsayısı ile çarpılarak büyütülecektir.
Di = (*bi / 1.2)2 (6.10)
Şekil 6.8
Şekil 6.9
6.7.4. Binanın Birinci Doğal Titreşim Periyodunun Belirlenmesi
6.7.4.1 - Eşdeğer Deprem Yükü Yöntemi’nin uygulandığı tüm binaların birinci doğal titreşim periyodu, aşağıdaki 6.7.4.3’e göre hesaplanabilir. Ancak, birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde HN * 25 m koşulunu sağlayan binaların, üçüncü ve dördüncü derece deprem bölgelerinde ise Eşdeğer Deprem Yükü Yöntemi’nin uygulandığı tüm binaların birinci doğal titreşim periyodunun 6.7.4.2’deki yaklaşık yöntemle hesaplanmasına izin verilmiştir. Birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde HN > 25 m olması durumunda 6.7.4.3’ün uygulanması zorunludur.
6.7.4.2 - Yukarıdaki 6.7.4.1’de belirtilen koşullar gözönüne alınarak binanın birinci doğal titreşim periyodu, aşağıdaki yaklaşık bağıntı ile hesaplanabilir:
T1 * T1A = Ct HN 3/4 (6.11)
Denk.(6.11) deki Ct değeri, bina taşıyıcı sistemine bağlı olarak aşağıda tanımlanmıştır:
(a) Deprem yüklerinin tamamının betonarme perdelerle taşındığı binalarda Ct değeri Denk.(6.12a) ile hesaplanacaktır.
Ct = 0.075 / At1/2 * 0.05 (6.12a)
Denk.(6.12a)’daki At eşdeğer alanı Denk.(6.12b)’de verilmiştir. Bu bağıntıda (lwj/HN) oranının en büyük değeri 0.9 olarak gözönüne alınacaktır.
At = * Awj [0.2 + (lwj / HN)2] (6.12b)
j
(b) Taşıyıcı sistemi sadece betonarme çerçevelerden veya dışmerkez çaprazlı çelik perdelerden oluşan binalarda Ct = 0.07, taşıyıcı sistemi sadece çelik çerçevelerden oluşan binalarda Ct = 0.08, diğer tüm binalarda ise Ct = 0.05 alınacaktır.
6.7.4.3 - Yukarıdaki 6.7.4.1’de belirtilen koşullar gözönüne alınarak binanın birinci doğal titreşim periyodu, daha kesin bir hesap yapılmadıkça, Denk.(6.13) ile hesaplanacak ve elde edilen değer aşağıdaki 6.7.4.4’e göre sınırlandırılacaktır.
N N
T1 = 2 * [ * (mi dfi2 ) / * (Ffi dfi)]1/2 (6.13)
i = 1 i = 1
Burada mi , i’inci katın kütlesini göstermektedir (mi = wi / g). i’inci kata etkiyen fiktif yükü gösteren Ffi , Denk.(6.9)’da (Vt * *FN) yerine herhangi bir değer (örneğin birim değer) konularak elde edilecektir (ªekil 6.10). Her katta fiktif yükler, gözönüne alınan deprem doğrultusunda 6.7.3.1’e göre gerçek (kaydırılmamış) kütle merkezine veya 6.7.3.2’ye göre tekil kütlelere etki ettirilecektir. dfi , bu fiktif yüklerin etkisi altında, aynı noktalarda deprem doğrultusunda hesaplanan yerdeğiştirmeleri göstermektedir.
6.7.4.4 - Binanın birinci doğal titreşim periyodu 6.7.4.2’ye göre de hesaplanacak ve Denk. (6.11)’den bulunan periyodun T1A > 1.0 s olması durumunda, Denk. (6.13)’ten elde edilen T1’in deprem hesabında gözönüne alınacak en büyük değeri, T1A’nın 1.30 katından daha fazla olmayacaktır.
Şekil 6.10
6.7.5. Asal Eksenleri Deprem Doğrultularına Paralel Olmayan Taşıyıcı Sistem
Elemanlarına İlişkin Büyüklükler
Tablo 6.1’de tanımlanan A4 türü düzensizliğin bulunduğu binalarda, elemanların asal eksen doğrultularındaki iç kuvvetler Denk.(6.14)’e göre elde edilecektir (ªekil 6.4).
Ba = * Bax * 0.30 Bay (6.14a)
Ba = * 0.30 Bax * Bay (6.14b)
Yukarıdaki işlemler, a ekseni ve buna dik b ekseni için, x ve y deprem doğrultuları ve yönleri gözönüne alınarak en elverişsiz sonucu verecek şekilde yapılacaktır.
6.8. MOD BİRLEŞTİRME YÖNTEMİ
Bu yöntemde maksimum iç kuvvetler ve yerdeğiştirmeler, binada yeterli sayıda doğal titreşim modunun her biri için hesaplanan maksimum katkıların istatistiksel olarak birleştirilmesi ile elde edilir.
6.8.1. İvme Spektrumu
Herhangi bir r’inci titreşim modunda gözönüne alınacak ivme spektrumu ordinatı Denk.(6.15) ile belirlenecektir.
Spa(Tr) = A(Tr) g / Ra(Tr) (6.15)
Elastik tasarım ivme spektrumunun 6.4.4’e göre özel olarak belirlenmesi durumunda, Denk.(6.15)’te A(Tr) g yerine, ilgili özel spektrum ordinatı gözönüne alınacaktır.
6.8.2. Gözönüne Alınacak Dinamik Serbestlik Dereceleri
6.8.2.1 - Döşemelerin yatay düzlemde rijit diyafram olarak çalıştığı binalarda, her bir katta aşağıda tanımlanan kaydırılmış kütle merkezlerinin her birinde, birbirine dik doğrultularda iki yatay serbestlik derecesi ile düşey eksen etrafındaki dönme serbestlik derecesi gözönüne alınacaktır. Kat kütleleri, her katın kütle merkezinde ve ayrıca ek dışmerkezlik etkisi’nin hesaba katılabilmesi amacı ile, kaydırılmış kütle merkezleri’nde tanımlanacaktır. Kaydırılmış kütle merkezleri, gerçek kütle merkezinin gözönüne alınan deprem doğrultusuna dik doğrultudaki kat boyutunun +%5’i ve *%5’i kadar kaydırılması ile belirlenen noktalardır (ªekil 6.8). Ancak herhangi bir i’inci katın kütle eylemsizlik momenti, m*i , kaydırılmamış kütle merkezi’nden geçen düşey eksen etrafında hesaplanacaktır. Kat kütlelerine karşı gelen kat ağırlıkları 6.7.1.2’ye göre belirlenecektir.
6.8.2.2 - Tablo 6.1’de A2 başlığı altında tanımlanan döşeme süreksizliğinin bulunduğu ve döşemelerin yatay düzlemde rijit diyafram olarak çalışmadığı binalarda, döşemelerin kendi düzlemleri içindeki şekildeğiştirmelerinin gözönüne alınmasını sağlayacak yeterlikte dinamik serbestlik derecesi gözönüne alınacaktır. Ek dışmerkezlik etkisinin hesaba katılabilmesi için, her katta çeşitli noktalarda dağılı bulunan tekil kütlelerin her biri, deprem doğrultusuna dik doğrultudaki kat boyutunun +%5’i ve *%5’i kadar kaydırılacaktır (ªekil 6.9). Bu tür binalarda, sadece ek dışmerkezlik etkilerinden oluşan iç kuvvet ve yerdeğiştirme büyüklükleri 6.7’ye göre de hesaplanabilir. Bu büyüklükler, ek dışmerkezlik etkisi gözönüne alınmaksızın her bir titreşim modu için hesaplanarak aşağıdaki 6.8.4’e göre birleştirilen büyüklüklere doğrudan eklenecektir.
6.8.3. Hesaba Katılacak Yeterli Titreşim Modu Sayısı
6.8.3.1 - Hesaba katılması gereken yeterli titreşim modu sayısı, Y, gözönüne alınan birbirine dik x ve y yatay deprem doğrultularının her birinde, her bir mod için hesaplanan etkin kütle’lerin toplamının, Denk.(6.16)’da belirtildiği üzere, hiçbir zaman bina toplam kütlesinin %90’ından daha az olmaması kuralına göre belirlenecektir. Ayrıca gözönüne alınan deprem doğrultusunda etkin kütlesi, bina toplam kütlesinin %5’inden büyük olan bütün titreşim modları gözönüne alınacaktır.
Y Y N N
* Mxr = * [ symbol 229 \f "Symbol" \s 12å (mi symbol 70 \f "Symbol" \s 12Fxir)]2 / Mr symbol 125 \f "Symbol" \s 12 * 0.90 * mi (6.16a)
r = 1 r = 1 i = 1 i = 1
Y Y N N
* Myr = * [ symbol 229 \f "Symbol" \s 12å (mi symbol 70 \f "Symbol" \s 12Fyir)]2 / Mr symbol 125 \f "Symbol" \s 12 * 0.90 * mi (6.16b)
r = 1 r = 1 i = 1 i = 1
Denk.(6.16)’da yer alan modal kütle Mr’ın ifadesi, kat döşemelerinin rijit diyafram olarak çalıştığı binalar için aşağıda verilmiştir:
N
Mr = * (mi *xir2 + mi *yir2 + m*i **ir2) (6.17)
i = 1
6.8.3.2 - Bodrum katlarında rijitliği üst katlara oranla çok büyük olan betonarme çevre perdelerinin bulunduğu ve bodrum kat döşemelerinin yatay düzlemde rijit diyafram olarak çalıştığı binaların hesabında, sadece bodrum katların üstündeki katlarda etkin olan titreşim modlarının gözönüne alınması ile yetinilebilir. Bu durumda, Eşdeğer Deprem Yükü Yöntemi için verilen 6.7.2.4’ün (a) paragrafının karşılığı olarak Mod Birleştirme Yöntemi ile yapılacak hesapta, bodrumdaki rijit çevre perdeleri gözönüne alınmaksızın Tablo 6.5’ten seçilen R katsayısı kullanılacak ve sadece üstteki katların kütleleri gözönüne alınacaktır. 6.7.2.4’ün (b), (c) ve (d) paragrafları ise aynen uygulanacaktır.
6.8.4. Mod Katkılarının Birleştirilmesi
Binaya etkiyen toplam deprem yükü, kat kesme kuvveti, iç kuvvet bileşenleri, yerdeğiştirme ve göreli kat ötelemesi gibi büyüklüklerin her biri için ayrı ayrı uygulanmak üzere, her titreşim modu için hesaplanan ve eşzamanlı olmayan maksimum katkıların istatistiksel olarak birleştirilmesi için uygulanacak kurallar aşağıda verilmiştir:
6.8.4.1 - Ts < Tr olmak üzere, gözönüne alınan herhangi iki titreşim moduna ait doğal periyotların daima Ts / Tr < 0.80 koşulunu sağlaması durumunda, maksimum mod katkılarının birleştirilmesi için Karelerin Toplamının Kare Kökü Kuralı uygulanabilir.
6.8.4.2 - Yukarıda belirtilen koşulun sağlanamaması durumunda, maksimum mod katkılarının birleştirilmesi için Tam Karesel Birleºtirme (CQC) Kurali uygulanacaktır. Bu kuralın uygulanmasında kullanılacak çapraz korelasyon katsayıları’nın hesabında, modal sönüm oranları bütün titreşim modları için %5 olarak alınacaktır.
6.8.5. Hesaplanan Büyüklüklere İlişkin Altsınır Değerleri
Gözönüne alınan deprem doğrultusunda, 6.8.4’e göre birleºtirilerek elde edilen bina toplam deprem yükü VtB’nin, Eşdeğer Deprem Yükü Yöntemi’nde Denk.6.4’ten hesaplanan bina toplam deprem yükü Vt’ye oranının aşağıda tanımlanan * değerinden küçük olması durumunda (VtB < * Vt), Mod Birleştirme Yöntemi’ne göre bulunan tüm iç kuvvet ve yerdeğiştirme büyüklükleri, Denk.(6.18)’e göre büyütülecektir.
BD = (* Vt / VtB ) BB (6.18)
Tablo 6.1’de tanımlanan A1, B2 veya B3 türü düzensizliklerden en az birinin binada bulunması durumunda Denk.(6.18)’de *=1.00, bu düzensizliklerden hiçbirinin bulunmaması durumunda ise *=0.90 alınacaktır.
6.8.6. Asal Eksenleri Deprem Doğrultularına Paralel Olmayan Taşıyıcı Sistem
Elemanlarına İlişkin Büyüklükler
Bazı taşıyıcı sistem elemanlarının asal eksen doğrultularının gözönüne alınan birbirine dik deprem doğrultularına paralel olmaması durumunda, bu elemanlarda 6.8.4’e göre birleştirilerek elde edilen iç kuvvetler için 6.7.5’te verilen birleştirme kuralı ayrıca uygulanacaktır.
6.9. ZAMAN TANIM ALANINDA HESAP YÖNTEMLERİ
6.9.1 - Özel durumlarda, bina ve bina türü yapıların zaman tanım alanında doğrusal elastik ya da doğrusal elastik olmayan deprem hesabı için, daha önce kaydedilen veya yapay yollarla üretilen benzeştirilmiş deprem yer hareketleri kullanılabilir.
6.9.2 - Zaman tanım alanında yapılacak deprem hesabında, aşağıdaki özellikleri taşıyan en az üç kaydedilmiş veya benzeştirilmiş ivme kaydı kullanılacak ve bunlara göre elde edilen büyüklüklerin en elverişsiz olanları tasarıma esas alınacaktır.
(a) İvme kayıtlarındaki kuvvetli yer hareketi kısmının süresi, ivmelerin zarfları ± 0.05 g den az olmamak koşulu ile, yapının birinci doğal titreşim periyodunun 5 katından ve 15 saniyeden daha kısa olmayacaktır.
(b) Kaydedilmiş veya benzeştirilmiş her bir ivme kaydına göre %5 sönüm oranı için yeniden bulunacak spektral ivme değerleri, bütün periyotlar için, 6.4’te tanımlanan A(T) spektral ivme katsayısı değerlerinin g ile çarpımının %90’ından az olmayacaktır. Ancak, zaman tanım alanında doğrusal elastik hesap yapılması durumunda, azaltılmış deprem yer hareketinin elde edilmesi için esas alınacak spektral ivme değerleri Denk.(6.15) ile hesaplanacaktır.
6.9.3 - Zaman tanım alanında doğrusal elastik olmayan hesap yapılması durumunda, taşıyıcı sistem elemanlarının tekrarlı yükler altındaki davranışını tanımlayan iç kuvvet-şekildeğiştirme bağıntıları, bu yönetmeliğin genel felsefesi çerçevesinde, geçerliliği teorik ya da deneysel olarak kanıtlanmış yöntemlerle elde edilecektir.
6.10. YERDEĞİŞTİRMELERİN SINIRLANDIRILMASI, İKİNCİ MERTEBE
ETKİLERİ VE DEPREM DERZLERİ
6.10.1. Göreli Kat Ötelemelerinin Sınırlandırılması
6.10.1.1 - Herhangi bir kolon veya perde için, ardışık iki kat arasındaki yerdeğiştirme farkını ifade eden göreli kat ötelemesi, *i , Denk.(6.19) ile elde edilecektir.
*i = di * di * 1 (6.19)
Denk.(6.19)’da di ve di * 1 , binanın i’inci ve (i -1)’inci katlarında herhangi bir kolon veya perdenin uçlarında hesaptan elde edilen yatay yerdeğiştirmeleri göstermektedir.
6.10.1.2 - Her bir deprem doğrultusu için, binanın herhangi bir i’inci katındaki kolon veya perdelerde, Denk.(6.19) ile hesaplanan göreli kat ötelemelerinin kat içindeki en büyük değeri (*i)max, Denk.(6.20)’de verilen koşulların elverişsiz olanını sağlayacaktır:
(*i)max / hi * 0.0035 (6.20a)
(*i)max / hi * 0.02 / R (6.20b)
6.10.1.3 - Denk.(6.20)’de verilen koşulun binanın herhangi bir katında sağlanamaması durumunda, taşıyıcı sistemin rijitliği arttırılarak deprem hesabı tekrarlanacaktır. Ancak verilen koşul sağlansa bile, yapısal olmayan gevrek elemanların (cephe elemanları vb), elde edilen göreli kat ötelemeleri altında kullanılabilirliği hesapla doğrulanmalıdır.
6.10.2. İkinci Mertebe Etkileri
Taşıyıcı sistem elemanlarının doğrusal elastik olmayan davranışını esas alan daha kesin bir hesap yapılmadıkça, ikinci mertebe etkileri 6.10.2.1’e göre gözönüne alınabilir.
6.10.2.1 - Gözönüne alınan deprem doğrultusunda her bir katta, İkinci Mertebe Gösterge Değeri, *i ’nin Denk.(6.21) ile verilen koşulu sağlaması durumunda, ikinci mertebe etkileri yürürlükteki betonarme ve çelik yapı yönetmeliklerine göre değerlendirilecektir.
N
(*i)ort * wj
j = i
*i = ¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦ * 0.12 (6.21)
Vi hi
Burada (*i)ort , i’inci kattaki kolon ve perdelerde hesaplanan göreli kat ötelemelerinin kat içindeki ortalama değeri olarak 6.10.1.1’e göre bulunacaktır.
6.10.2.2 - Denk.(6.21)’deki koşulun herhangi bir katta sağlanamaması durumunda, taşıyıcı sistemin rijitliği yeterli ölçüde arttırılarak deprem hesabı tekrarlanacaktır.
6.10.3. Deprem Derzleri
Farklı zemin oturmalarına bağlı temel öteleme ve dönmeleri ile sıcaklık değişmelerinin etkisi dışında, bina blokları veya mevcut eski binalarla yeni yapılacak binalar arasında, sadece deprem etkisi için bırakılacak derz boşluklarına ilişkin koşullar aşağıda belirtilmiştir:
6.10.3.1 - Aşağıdaki 6.10.3.2’ye göre daha elverişsiz bir sonuç elde edilmedikçe derz boşlukları, her bir kat için komşu blok veya binalarda elde edilen yerdeğiştirmelerin mutlak değerlerinin toplamı ile, aşağıda tanımlanan * katsayısının çarpımı sonucunda bulunan değerden az olmayacaktır. Gözönüne alınacak kat yerdeğiştirmeleri, kolon veya perdelerin bağlandığı düğüm noktalarında hesaplanan yerdeğiştirmelerin kat içindeki ortalamaları olacaktır. Mevcut eski bina için hesap yapılmasının mümkün olmaması durumunda eski binanın yerdeğiştirmeleri, yeni bina için aynı katlarda hesaplanan değerlerden daha küçük alınmayacaktır.
(a) Komşu binaların veya bina bloklarının kat döşemelerinin bütün katlarda aynı seviyede olmaları durumunda * = R / 4 alınacaktır.
(b) Komşu binaların veya bina bloklarının kat döşemelerinin, bazı katlarda olsa bile, farklı seviyelerde olmaları durumunda, tüm bina için * = R / 2 alınacaktır.
6.10.3.2 - Bırakılacak minimum derz boşluğu, 6 m yüksekliğe kadar en az 30 mm olacak ve bu değere 6 m’den sonraki her 3 m’lik yükseklik için en az 10 mm eklenecektir.
6.10.3.3 - Bina blokları arasındaki derzler, depremde blokların bütün doğrultularda birbirlerinden bağımsız olarak çalışmasına olanak verecek şekilde düzenlenecektir.
6.11. YAPISAL ÇIKINTILARA, MİMARİ ELEMANLARA, MEKANİK VE
ELEKTRİK DONANIMA ETKİYEN DEPREM YÜKLERİ
6.11.1. Yapısal Çıkıntılara ve Mimari Elemanlara Etkiyen Deprem Yükleri
Binalarda balkon, parapet, baca, vb konsol olarak binanın taşıyıcı sistemine bağlı, ancak bağımsız çalışan yapısal çıkıntılara ve cephe, ara bölme panoları, vb yapısal olmayan tüm mimari elemanlara etkiyen eşdeğer deprem yükleri, S(T)=1.0 alınarak Denk. (6.1)’den bulunan spektral ivme katsayısının ilgili elemanın toplam ağırlığı ile çarpılmasından elde edilecektir. Hesaplanan deprem yükü, yatay veya düşey doğrultuda, en elverişsiz iç kuvvetleri verecek yönde ilgili elemanın ucuna etki ettirilecektir.
6.11.2. Mekanik ve Elektrik Donanıma Etkiyen Deprem Yükleri
6.11.2.1 - Binalardaki mekanik ve elektrik donanımların ve bunların bina taşıyıcı sistem elemanlarına bağlantılarının hesabında kullanılacak yatay deprem yükleri Denk.(6.22) ile verilmiºtir. Ancak, Denk.(6.22)’da we ile gösterilen mekanik veya elektrik donanım ağırlıklarının binanın herhangi bir i’inci katındaki toplamının 0.2 wi’den büyük olması durumunda, donanımların ağırlıklarının ve binaya bağlantılarının rijitlik özellikleri, bina taşıyıcı sisteminin deprem hesabında gözönüne alınacaktır.
fe = we Ao I (1 + Hi / HN) (6.22)
6.11.2.2 - Kalorifer brülör ve kazanları, acil yedek elektrik sistemleri ve yangın söndürme sistemleri ile dolgu duvarlarına bağlanan donanımlar ve bunların bağlantılarında Denk.(6.22) ile hesaplanan deprem yükünün iki katı alınacaktır.
6.11.2.3 - Endüstri binalarında, mekanik veya elektrik donanımın bulunduğu kattaki en büyük ivmeyi tanımlayan kat ivme spektrumu’nun uygun yöntemlerle belirlenmesi durumunda, Denk.(6.22) uygulanmayabilir.
6.12. BİNA TÜRÜ OLMAYAN YAPILAR
Bina türü olmadığı halde, deprem hesabının bu bölümde verilen kurallara göre yapılmasına izin verilen yapılar ve bu yapılara uygulanacak Taşıyıcı Sistem Davranış Katsayıları (R), Tablo 6.8’de tanımlanmıştır. Deprem yükü azaltma katsayıları ise Denk.(6.3)’e göre belirlenecektir.
Gerekli durumlarda, Tablo 6.3’de verilen Bina Önem Katsayıları bu yapılar için de kullanılacaktır. Ancak Tablo 6.7’de verilen Hareketli Yük Katılım Katsayıları geçerli değildir. Kar yükleri ve vinç kaldırma yükleri dışında, depolanan her türlü katı ve sıvı maddeler ile mekanik gereçlerin ağırlıklarının azaltılmamış değerleri kullanılacaktır.
6.13. DEPREM HESAP RAPORLARINA İLİŞKİN KURALLAR
Binaların deprem hesaplarını içeren hesap raporlarının hazırlanmasında aşağıda belirtilen kurallara uyulacaktır:
6.13.1 - Tasarımı yapılan bina için, Tablo 6.1’de tanımlanan düzensizlik türleri ayrıntılı olarak irdelenecek, eğer varsa, binada hangi tür düzensizliklerin bulunduğu açık olarak belirtilecektir.
6.13.2 - Seçilen süneklik düzeyi yüksek veya normal taşıyıcı sistemin Bölüm 7 veya Bölüm 8’deki koşullara göre tanımı açık olarak yapılacak ve Tablo 6.5’ten R katsayısının seçim nedeni belirtilecektir.
6.13.3 - Binanın bulunduğu deprem bölgesi, bina yüksekliği ve taşıyıcı sistem düzensizlikleri gözönüne alınarak, 6.6’ya göre uygulanacak hesap yönteminin seçim nedeni açık olarak belirtilecektir.
6.13.4 - Bilgisayarla hesap yapılması durumunda, aşağıdaki kurallar uygulanacaktır:
(a) Düğüm noktalarının ve elemanların numaralarını gösteren üç boyutlu taşıyıcı sistem şeması hesap raporunda yer alacaktır.
(b) Tüm giriş bilgileri ile iç kuvvetleri ve yerdeğiştirmeleri de içeren çıkış bilgileri, kolayca anlaşılır biçimde mutlaka hesap raporunda yer alacaktır.
(c) Hesapta kullanılan bilgisayar yazılımının adı, müellifi ve versiyonu hesap raporunda açık olarak belirtilecektir.
(d) Proje kontrol makamının talep etmesi durumunda, bilgisayar yazılımının teorik açıklama kılavuzu ve kullanma kılavuzu hesap raporuna eklenecektir.
TABLO 6.8 - BİNA TÜRÜ OLMAYAN YAPILAR İÇİN
TAŞIYICI SİSTEM DAVRANIŞ KATSAYILARI
YAPI TÜRÜ
R
Süneklik düzeyi yüksek çerçeveler veya dışmerkez çaprazlı çelik perdeler tarafından taşınan yükseltilmiş sıvı tankları, basınçlı tanklar, bunkerler, hazneler
4
Süneklik düzeyi normal çerçeveler veya merkezi çaprazlı çelik perdeler tarafından taşınan yükseltilmiş sıvı tankları, basınçlı tanklar, bunkerler, hazneler
2
Kütlesi yüksekliği boyunca yayılı, yerinde dökülmüş betonarme silo ve endüstri bacaları (*)
3
Betonarme soğutma kuleleri (*) 3
Kütlesi yüksekliği boyunca yayılı uzay kafes kirişli çelik kuleler, çelik silo ve endüstri bacaları (*)
4
Gergili yüksek çelik direk ve gergili çelik bacalar 2
Kütlesi tepede yığılı, bağımsız tek bir düşey taşıyıcı eleman tarafından taşınan ters sarkaç türü yapılar
2
Endüstri tipi çelik depolama ve istif rafları 4
(*) Bu tür yapıların deprem hesabı, taşıyıcı sistemi yeterince tanımlayan ayrık dinamik serbestlik dereceleri göz önüne alınarak, 6.8 veya 6.9’a göre yapılacaktır.
6.14. BİNALARA İVME KAYITÇILARININ YERLEŞTİRİLMESİ
Bayındırlık ve Iskan Bakanlığı tarafından uygun görülmesi durumunda, bakanlık veya üniversite kuruluşlarınca kuvvetli deprem hareketinin ölçülmesi amacı ile kamuya veya özel ve tüzel kişilere ait binalara ve diğer yapılara ivme kayıtçılarının yerleştirilmesine izin verilecek, bina veya yapı sahipleri ya da işletmecileri bunların korunmasından sorumlu olacaktır.
BÖLÜM 7 - BETONARME BİNALAR İÇİN DEPREME DAYANIKLI
TASARIM KURALLARI
7.0. SİMGELER
Bu bölümde aşağıdaki simgelerin kullanıldığı boyutlu ifadelerde, kuvvetler Newton [N], uzunluklar milimetre [mm] ve gerilmeler MegaPascal [MPa] = [N/mm2] birimindedir.
Ac = Kolonun veya perde uç bölgesinin brüt enkesit alanı
Ach = Boşluksuz perdenin, bağ kirişli perdede her bir perde parçasının, döşemenin
veya boşluklu döşemede her bir döşeme parçasının brüt enkesit alanı
Ack = Sargı donatısının dışından dışına alınan ölçü içinde kalan çekirdek beton alanı
*Ae = Herhangi bir katta, gözönüne alınan deprem doğrultusunda etkili kesme alanı
*Ag = Herhangi bir katta, gözönüne alınan deprem doğrultusuna paralel doğrultuda
perde olarak çalışan taşıyıcı sistem elemanlarının enkesit alanlarının toplamı
*Ak = Herhangi bir katta, gözönüne alınan deprem doğrultusuna paralel kargir
dolgu duvar alanlarının (kapı ve pencere boşlukları hariç) toplamı
Aos = Spiral donatının enkesit alanı
*Ap = Binanın tüm katlarının plan alanlarının toplamı
As1 = Kolon-kiriş düğüm noktasının bir tarafında, kirişin negatif momentini
karşılamak için üste konulan çekme donatısının toplam alanı
As2 = Kolon-kiriş düğüm noktasının As1’e göre öbür tarafında, kirişin pozitif
momentini karşılamak için alta konulan çekme donatısının toplam alanı
Asd = Bağ kirişinde çapraz donatı demetinin her birinin toplam donatı alanı
Ash = s enine donatı aralığına karşı gelen yükseklik boyunca, kolonda veya perde
uç bölgesindeki tüm etriye kollarının ve çirozların enkesit alanı değerlerinin
gözönüne alınan bk’ya dik doğrultudaki izdüşümlerinin toplamı
Aw = Kolon enkesiti etkin gövde alanı (depreme dik doğrultudaki kolon
çıkıntılarının alanı hariç)
*Aw = Herhangi bir katta, kolon enkesiti etkin gövde alanları Aw’ların toplamı
a = Kolonda veya perde uç bölgesinde etriye kollarının ve/veya çirozların
arasındaki yatay uzaklık
bj = Gözönüne alınan deprem doğrultusunda, birleşim bölgesine saplanan kirişin
düşey orta ekseninden itibaren kolon kenarlarına olan uzaklıklardan küçük
olanının iki katı (Kiriş genişliği ile birleşimin derinliğinin toplamını aşamaz).
bk = Birbirine dik yatay doğrultuların her biri için, kolon veya perde uç bölgesi
çekirdeğinin enkesit boyutu (en dıştaki enine donatı eksenleri arasındaki
uzaklık)
bw = Kirişin gövde genişliği, perdenin gövde kalınlığı
D = Dairesel kolonun göbek çapı (spiral donatı eksenleri arasındaki uzaklık)
d = Kirişin faydalı yüksekliği
fcd = Betonun tasarım basınç dayanımı
fck = Betonun karakteristik silindir basınç dayanımı
fctd = Betonun tasarım çekme dayanımı
fyd = Boyuna donatının tasarım akma dayanımı
fyk = Boyuna donatının karakteristik akma dayanımı
fywk = Enine donatının karakteristik akma dayanımı
Hcr = Kritik perde yüksekliği
Hw = Temel üstünden veya zemin kat döºemesinden itibaren ölçülen toplam perde
yüksekliği
h = Kolonun gözönüne alınan deprem doğrultusundaki enkesit boyutu
hk = Kiriş yüksekliği
lb = TS-500’de çekme donatısı için verilen kenetlenme boyu
ln = Kolonun kirişler arasında arasında kalan serbest yüksekliği, kirişin kolon veya
perde yüzleri arasında kalan serbest açıklığı
lw = Perdenin veya bağ kirişli perde parçasının plandaki uzunluğu
Ma = Kolonun serbest yüksekliğinin alt ucunda, kolon kesme kuvvetinin
hesabında esas alınan moment
Mpa = Kolonun serbest yüksekliğinin alt ucunda fck , fyk ve çeliğin pekleşmesi
gözönüne alınarak hesaplanan pekleşmeli taşıma gücü momenti
Mpi = Kiriºin sol ucu i’deki kolon yüzünde fck , fyk ve çeliğin pekleşmesi gözönüne
alınarak hesaplanan pozitif veya negatif pekleşmeli taşıma gücü momenti
Mpj = Kirişin sağ ucu j’deki kolon yüzünde fck , fyk ve çeliğin pekleşmesi gözönüne
alınarak hesaplanan negatif veya pozitif pekleşmeli taşıma gücü momenti
*Mp = Düğüm noktasına birleşen kirişlerin pekleşmeli taşıma gücü momentlerinin
toplamı
Mpü = Kolonun serbest yüksekliğinin üst ucunda fck , fyk ve çeliğin pekleşmesi
gözönüne alınarak hesaplanan pekleşmeli taşıma gücü momenti
Mra = Kolonun veya perdenin serbest yüksekliğinin alt ucunda fcd ve fyd’ye göre
hesaplanan taşıma gücü momenti
Mri = Kirişin sol ucu i’deki kolon veya perde yüzünde fcd ve fyd’ye göre hesaplanan
pozitif veya negatif taşıma gücü momenti
Mrj = Kirişin sağ ucu j’deki kolon veya perde yüzünde fcd ve fyd’ye göre
hesaplanan negatif veya pozitif taşıma gücü momenti
Mrü = Kolonun veya perdenin serbest yüksekliğinin üst ucunda fcd ve fyd’ye göre
hesaplanan taşıma gücü momenti
Mü = Kolonun serbest yüksekliğinin üst ucunda, kolon kesme kuvvetinin
hesabında esas alınan moment
Nd = Yük katsayıları ile çarpılmış düşey yükler ve deprem yüklerinin ortak etkisi
altında hesaplanan eksenel kuvvet
Ndmax = Yük katsayıları kullanılarak, sadece düşey yüklere göre veya düşey yükler ve
deprem yüklerine göre hesaplanan eksenel basınç kuvvetlerinin en büyüğü
s = Enine donatı aralığı, spiral donatı adımı
Vc = Betonun kesme dayanımına katkısı
Vd = Yük katsayıları ile çarpılmış düşey yükler ve deprem yüklerinin ortak etkisi
altında hesaplanan kesme kuvveti
Vdy = Kirişin kolon yüzünde düşey yüklerden meydana gelen basit kiriş kesme
kuvveti
Ve = Kolon ve kirişte enine donatı hesabına esas alınan kesme kuvveti
Vik = Binanın i’inci katındaki tüm kolonlarda gözönüne alınan deprem
doğrultusunda Bölüm 6’ya göre hesaplanan kesme kuvvetlerinin toplamı
Vis = Binanın i’inci katında, Denk.7.3’ün hem alttaki hem de üstteki düğüm
noktalarında sağlandığı kolonlarda, gözönüne alınan deprem doğrultusunda
Bölüm 6’ya göre hesaplanan kesme kuvvetlerinin toplamı
Vkol = Düğüm noktasının üstünde ve altında Bölüm 6’ya göre hesaplanan kolon
kesme kuvvetlerinin küçük olanı
Vr = Kolon, kiriş veya perde kesitinin kesme dayanımı
Vt = Bölüm 6’ya göre binaya etkiyen toplam deprem yükü (taban kesme kuvveti)
*i = Herhangi bir i’inci katta hesaplanan Vis / Vik oranı
* = Donatı çapı
* = Bağ kirişinde kullanılan çapraz donatı demetinin yatayla yaptığı açı
*ü = Kiriş mesnedinde üstteki çekme donatısı oranı
*s = Kolonda spiral donatının hacımsal oranı [*s = 4 Aos / (D s)]
*sh = Perdede yatay gövde donatılarının perde gövdesi brüt enkesit alanına oranı
[(*sh)min = 0.0025]
7.1. KAPSAM
7.1.1 - Deprem bölgelerinde yapılacak tüm betonarme binaların taşıyıcı sistem elemanlarının boyutlandırılması ve donatılması, bu konuda yürürlükte olan ilgili standart ve yönetmeliklerle birlikte, öncelikle bu bölümde belirtilen kurallara göre yapılacaktır. Betonarme bina temelleri ile ilgili kurallar Bölüm 12’de verilmiºtir.
7.1.2 - Bu bölümde belirtilen kural ve koşullar, yerinde dökme monolitik betonarme binalar ile, aksi belirtilmedikçe, taşıyıcı sistemi betonarme ve/veya öngerilmeli beton elemanlardan oluşan prefabrike binalar için geçerlidir.
7.1.3 - Bu bölümün kapsamı içindeki betonarme binaların yatay yük taşıyıcı sistemleri; sadece çerçevelerden, sadece perdelerden veya çerçeve ve perdelerin birleşiminden oluşabilir.
7.1.4 - Beton dayanımının C50 (BS 50)’den daha yüksek olduğu betonarme binalar ile taşıyıcı sistem elemanlarında donatı olarak çelik profillerin kullanıldığı binalar bu bölümün kapsamı dışındadır.
7.2. GENEL KURALLAR
7.2.1. Betonarme Taşıyıcı Sistemlerin Sınıflandırılması
Depreme karşı davranışları bakımından, betonarme binaların yatay yük taşıyıcı sistemleri, aşağıda tanımlanan iki sınıfa ayrılmıştır. Bu iki sınıfa giren sistemlerin karma olarak kullanılmasına ilişkin özel durum ve koşullar, Bölüm 6’daki 6.5.4’te verilmiºtir.
7.2.1.1 - Aşağıda belirtilen betonarme taşıyıcı sistemler, Süneklik Düzeyi Yüksek Sistemler olarak tanımlanmıştır:
(a) 7.3, 7.4 ve 7.5’te belirtilen kurallara göre boyutlandırılarak donatılan kolon ve kirişlerin oluşturduğu çerçeve türü taşıyıcı sistemler,
(b) 7.6’ya göre boyutlandırılarak donatılmış boşluksuz veya boşluklu (bağ kirişli) perdelerden oluşan taşıyıcı sistemler,
(c) Yukarıdaki iki tür sistemin birleşiminden oluşturulan perdeli-çerçeveli taşıyıcı sistemler.
7.2.1.2 - Aşağıda belirtilen betonarme taşıyıcı sistemler, Süneklik Düzeyi Normal Sistemler olarak tanımlanmıştır:
(a) 7.7, 7.8 ve 7.9’da belirtilen kurallara göre boyutlandırılarak donatılan kolon ve kirişlerin oluşturduğu çerçeve türü taşıyıcı sistemler,
(b) 7.10’a göre boyutlandırılarak donatılmış boşluksuz veya boşluklu (bağ kirişli) perdelerden oluşan taşıyıcı sistemler,
(c) Yukarıdaki iki tür sistemin birleşiminden oluşturulan perdeli-çerçeveli taşıyıcı sistemler.
7.2.2. İlgili Standartlar
Yerinde dökme ve prefabrike betonarme taşıyıcı sistemler, bu bölümde belirtilen kurallar ile birlikte, Bölüm 6’da verilen deprem yükleri ve hesap kuralları, TS-498 ve TS-9967’de öngörülen diğer yükler; TS-500, TS-708, TS-3233 ve TS-9967’deki kurallar ile malzeme ve yük katsayıları kullanılarak projelendirileceklerdir.
7.2.3. Taşıyıcı Sistem Hesabında Kullanılacak Kesit Rijitlikleri
Bölüm 6’da verilen yöntemlerle yapılacak taşıyıcı sistem hesabında çatlamamış kesite ait kesit rijitlikleri kullanılacaktır. Ancak, kendi düzlemleri içindeki perdelere saplanan kirişlerde ve bağ kirişli (boşluklu) perdelerin bağ kirişlerinde çatlamış kesite ait değerler kullanılabilir.
7.2.4. Kesit Hesaplarında Kullanılacak Yöntem
Bütün deprem bölgelerinde, betonarme elemanların depreme dayanıklı olarak boyutlandırılmasında ve donatı hesaplarında TS-500’de verilen Taşıma Gücü Yöntemi’nin kullanılması zorunludur.
7.2.5. Malzeme Dayanımları
7.2.5.1 - Deprem bölgelerinde yapılacak tüm betonarme binalarda C16 (BS 16)’dan daha düşük dayanımlı beton kullanılamaz. Ancak birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde, aşağıda tanımlanan binalarda C20 (BS 20) veya daha yüksek dayanımlı beton kullanılması zorunludur.
(a) Taşıyıcı sistemi sadece süneklik düzeyi yüksek çerçevelerden oluºan binalar,
(b) Taşıyıcı sistemden bağımsız olarak Bölüm 6’daki Tablo 6.3’e göre Bina Önem Katsayısı I=1.5 ve I=1.4 olan tüm binalar.
7.2.5.2 - Tüm deprem bölgelerinde, TS-500’deki tanıma göre beton kalite denetimi olmaksızın beton üretimi ve vibratörsüz beton yerleştirmesi yapılmayacaktır.
7.2.5.3 - Aşağıda 7.2.5.4’te belirtilen elemanlar hariç olmak üzere, betonarme taşıyıcı sistem elemanlarında S420’den daha yüksek dayanımlı donatı çeliği kullanılmayacaktır. Kullanılan donatının kopma birim uzaması %10’dan az olmayacaktır. Donatı çeliğinin deneysel olarak bulunan ortalama akma dayanımı, ilgili çelik standardında öngörülen karakteristik akma dayanımının 1.3 katından daha fazla olmayacaktır. Ayrıca, deneysel olarak bulunan ortalama kopma dayanımı, yine deneysel olarak bulunan ortalama akma dayanımının 1.25 katından daha az olmayacaktır.
7.2.5.4 - Kirişli sistemlerin döşemelerinde, kirişsiz döşemelerde, dişli döşeme tablalarında, bodrum katların çevresindeki dış perde duvarlarının gövdelerinde, deprem yüklerinin tümünün bina yüksekliği boyunca perdeler tarafından taşındığı ve 7.6.1.2’de Denk.(7.14) ile verilen koşulların her ikisinin de sağlandığı binaların perde gövdelerinde ve prefabrike binalarda öngerme çeliği olarak S420’den daha yüksek dayanımlı donatı çeliği kullanılabilir.
7.2.6. Çekme Donatılarının Kenetlenme Boyu
Bu bölümde aksi belirtilmedikçe, kancalı ve kancasız çekme donatısı çubukları için gerekli kenetlenme boyları TS-500’de verilen kurallara göre saptanacaktır. Ancak 90 derece kanca yapıldığında, kanca ucundaki düz kısım 12*’den az olmayacaktır.
7.2.7. Kaynaklı ve Manşonlu Ek ve Bağlantılar
7.2.7.1 - Boyuna donatıların bindirmeli kaynaklı eklerinin sertifikalı kaynakçılar tarafından yapılması zorunludur. Küt kaynak ekleri yapılmayacaktır.
7.2.7.2 - Kaynaklı ve manşonlu boyuna donatı eklerinin en az %2’si için, 5 adetten az olmamak üzere, çekme deneyi yapılacaktır. Ekin deneyle bulunan çekme dayanımı, eklenen donatı çubuklarının çekme dayanımından daha az olmayacaktır.
7.2.7.3 - Enine donatıların boyuna donatılara kaynakla bağlanmasına izin verilmez.
7.2.7.4 - Çelik pencere ve kapı kasalarının, dübellerin, bağlantı plakalarının, tesisat elemanlarının, makina ve teçhizatın boyuna ve enine donatılara kaynakla bağlanmasına izin verilmez.
7.2.8. Özel Deprem Etriyeleri ve Çirozları
Bütün deprem bölgelerinde, süneklik düzeyi yüksek veya süneklik düzeyi normal olan tüm betonarme sistemlerin kolonlarında, kolon-kiriş birleşim bölgelerinde, perde uç bölgelerinde ve kiriş sarılma bölgelerinde kullanılan etriyeler özel deprem etriyesi, çirozlar ise özel deprem çirozu olarak düzenlenecektir. Özel deprem etriye ve çirozlarının sağlaması gerekli koşullar aşağıda verilmiştir (ªekil 7.1):
Şekil 7.1
7.2.8.1 - Özel deprem etriyelerinin her iki ucunda mutlaka 135 derece kıvrımlı kancalar bulunacaktır. Özel deprem çirozlarında ise bir uçta 90 derece kıvrımlı kanca yapılabilir. Bu durumda kolonun veya perdenin bir yüzünde, kanca kıvrımları 135 derece ve 90 derece olan çirozlar hem yatay hem de düşey doğrultuda birer atlayarak düzenlenecektir. 135 derece kıvrımlı kancalar, * enine donatı çapını göstermek üzere, en az 5* çaplı daire etrafında bükülecektir. Kancaların boyu kıvrımdaki en son teğet noktasından itibaren, düz yüzeyli çubuklarda 10* ve 100 mm’den, nervürlü çubuklarda ise 6* ve 80 mm’den az olmayacaktır.
7.2.8.2 - Özel deprem etriyeleri boyuna donatıyı dıştan kavrayacak ve kancaları aynı boyuna donatı etrafında kapanacaktır. Özel deprem çirozlarının çapı ve aralığı, etriyelerin çap ve aralığı ile aynı olacaktır. Çirozlar, her iki uçlarında mutlaka boyuna donatıları saracaktır. Etriyeler ve çirozlar beton dökülürken oynamayacak biçimde sıkıca bağlanacaktır.
7.3. SÜNEKLİK DÜZEYİ YÜKSEK KOLONLAR
7.3.1. Enkesit Koşulları
7.3.1.1 - Dikdörtgen kesitli kolonların en küçük boyutu 250 mm’den ve enkesit alanı 75000 mm2 den daha az olmayacaktır. Dairesel kolonların çapı en az 300 mm olacaktır.
7.3.1.2 - Kolonun brüt enkesit alanı Ac * Ndmax / (0.50 fck) koşulunu sağlayacaktır.
7.3.2. Boyuna Donatı Koşulları
7.3.2.1 - Kolonlarda boyuna donatı brüt alanı kesitin %1’inden az, %4’ünden fazla olmayacaktır. En az donatı, dikdörtgen kesitli kolonlarda 4*16 veya 6*14, dairesel kolonlarda ise 6*14 olacaktır.
7.3.2.2 - Bindirmeli ek yapılan kesitlerde boyuna donatı oranı % 6’yı geçmeyecektir.
7.3.3. Boyuna Donatının Düzenlenmesi
7.3.3.1 - Kolon boyuna donatılarının bindirmeli ekleri, mümkün olabildiğince 7.3.4.2’de tanımlanan kolon orta bölgesinde yapılmalıdır. Bu durumda bindirmeli ek boyu, TS-500’de çekme donatısı için verilen kenetlenme boyu lb’ye eşit olacaktır.
7.3.3.2 - Boyuna donatıların bindirmeli eklerinin kolon alt ucunda yapılması durumunda ise, aşağıdaki koşullara uyulacaktır:
(a) Boyuna donatıların %50’sinin veya daha azının kolon alt ucunda eklenmesi durumunda bindirmeli ek boyu, lb’nin en az 1.25 katı olacaktır.
(b) Boyuna donatıların %50’den fazlasının kolon alt ucunda eklenmesi durumunda bindirmeli ek boyu, lb’nin en az 1.5 katı olacaktır. Temelden çıkan kolon filizlerinde de bu koşula uyulacaktır.
(c) Yukarıdaki her iki durumda da, bindirmeli ek boyunca 7.3.4.1’de tanımlanan minimum enine donatı kullanılacaktır.
7.3.3.3 - Katlar arasında kolon kesitinin değişmesi durumunda, boyuna donatının kolon-kiriş birleşim bölgesi içinde düşeye göre eğimi 1/6’dan daha fazla olmayacaktır. Kesit değişiminin daha fazla olması durumunda veya en üst kat kolonlarında; alttaki kolonun boyuna donatısının karşı taraftaki kirişin içindeki kenetlenme boyu, TS-500’de çekme donatısı için verilen kenetlenme boyu lb’nin 1.5 katından ve 40*’den daha az olmayacaktır. Karşı tarafta kiriş bulunmadığı durumlarda kenetlenme, gerekirse kolonun karşı yüzünde aşağıya doğru kıvrım yapılarak sağlanacaktır. 90 derecelik yatay kancanın veya aşağıya kıvrılan düşey kancanın boyu en az 12* olacaktır (ªekil 7.2).
7.3.3.4 - Yanyana boyuna donatılarda yapılan manşonlu veya kaynaklı eklerin arasındaki boyuna uzaklık 600 mm’den az olmayacaktır.
Şekil 7.2
7.3.4. Enine Donatı Koşulları
Aşağıdaki 7.3.7.6’ya göre daha elverişsiz bir durum elde edilmedikçe, kolonlarda kullanılacak minimum enine donatıya ilişkin koşullar, kolon sarılma bölgeleri için 7.3.4.1’de ve kolon orta bölgesi için 7.3.4.2’de verilmiştir (ªekil 7.3). Tüm kolon boyunca, 7.2.8’de tanımlanan özel deprem etriyeleri ve özel deprem çirozları kullanılacaktır.
7.3.4.1 - Her bir kolonun alt ve üst uçlarında özel sarılma bölgeleri oluşturulacaktır. Sarılma bölgelerinin her birinin uzunluğu, döşeme üst kotundan yukarıya doğru veya kolona bağlanan en derin kirişin alt yüzünden başlayarak aşağıya doğru ölçülmek üzere, kolon kesitinin büyük boyutundan (dairesel kesitlerde kolon çapından), kolon serbest yüksekliğinin 1/6’sından ve 500 mm’den az olmayacaktır. Sarılma bölgelerinde kullanılacak enine donatıya ilişkin koşullar aşağıda verilmiştir. Bu donatılar temelin içinde de, en az kolonun dar kenar boyutunun iki katı kadar bir yükseklik boyunca devam ettirilecektir.
(a) Sarılma bölgelerinde *8’den küçük çaplı enine donatı kullanılmayacaktır. Kolon boyunca etriye ve çiroz aralığı en küçük enkesit boyutunun 1/3’ünden ve 100 mm’den daha fazla, 50 mm’den daha az olmayacaktır. Etriye kollarının ve/veya çirozların arasındaki yatay uzaklık, a, etriye çapının 25 katından fazla olmayacaktır. Sürekli dairesel spirallerin adımı, göbek çapının 1/5’inden ve 80 mm’den fazla olmayacaktır.
(b) Etriyeli kolonlarda Nd > 0.20 Ac fck olması durumunda sarılma bölgelerindeki minimum toplam enine donatı alanı, Denk.(7.1)’de verilen koşulların elverişsiz olanını sağlayacak şekilde hesaplanacaktır. Bu hesapta kolonun çekirdek boyutu bk , her iki doğrultu için ayrı ayrı gözönüne alınacaktır (ªekil 7.3).
Ash * 0.30 s bk [(Ac / Ack ) * 1] ( fck / fywk ) (7.1a)
Ash * 0.075 s bk ( fck / fywk ) (7.1b)
(c) Spiral donatılı kolonlarda Nd> 0.20 Ac fck olması durumunda sarılma bölgelerindeki enine donatının minimum hacımsal oranı, Denk.(7.2)’deki koşulların elverişsiz olanını sağlayacak şekilde hesaplanacaktır.
*s * 0.45 [(Ac / Ack ) * 1] ( fck / fywk ) (7.2a)
*s * 0.12 ( fck / fywk ) (7.2b)
(d) Nd * 0.20 Ac fck olması durumunda, kolon sarılma bölgelerinde Denk.(7.1) ve Denk.(7.2) ile verilen enine donatıların en az 2/3’ü, minimum enine donatı olarak kullanılacaktır.
7.3.4.2 - Kolon orta bölgesi, kolonun alt ve üst uçlarında tanımlanan sarılma bölgeleri arasında kalan bölgedir (ªekil 7.3).
Kolon orta bölgesinde *8’den küçük çaplı enine donatı kullanılmayacaktır. Kolon boyunca etriye, çiroz veya spiral aralığı, en küçük enkesit boyutunun yarısından ve 200 mm’den daha fazla olmayacaktır. Etriye kollarının ve/veya çirozların arasındaki yatay uzaklık, a, etriye çapının 25 katından fazla olmayacaktır.
7.3.4.3 - Kolon sarılma bölgesine konulan enine donatı, aşağıdaki durumlarda kolon orta bölgesinde de aynen devam ettirilecektir:
(a) Bölüm 6, Tablo 6.1’de B1 başlığı ile tanımlanan düzensizlik durumunda, Dayanım Düzensizliği Katsayısı’nın 0.60 ila 0.80 arasında değiştiği katta yer alan bütün kolonlar,
(b) Bölüm 6, Tablo 6.1’de B3 başlığı ile tanımlanan düzensizlik durumunda üst katlardaki perdelerin altta oturtulduğu kolonlar (Ayrıca bu durumda enine donatı, perde içine kenetlenme boyu kadar uzatılan kolon donatıları boyunca devam ettirilecektir).
Şekil 7.3
7.3.5. Kolonların Kirişlerden Daha Güçlü Olması Koşulu
7.3.5.1 - Sadece çerçevelerden veya perde ve çerçevelerin birleşiminden oluşan taşıyıcı sistemlerde, her bir kolon - kiriş düğüm noktasına birleşen kolonların taşıma gücü momentlerinin toplamı, o düğüm noktasına birleşen kirişlerin taşıma gücü momentleri toplamından en az %20 daha büyük olacaktır (ªekil 7.4):
(Mra + Mrü) * 1.2 (Mri + Mrj) (7.3)
7.3.5.2 - Denk.(7.3)’ün uygulanabilmesi için, düğüm noktasına birleşen kirişlerin 7.4.1.1’de verilen boyut koşullarını sağlaması zorunludur.
7.3.5.3 - Denk.(7.3), her bir deprem doğrultusunda ve depremin her iki yönü için elverişsiz sonuç verecek şekilde ayrı ayrı uygulanacaktır (ªekil 7.4). Kolon taşıma gücü momentlerinin hesabında, depremin yönü ile uyumlu olarak bu momentleri en küçük yapan Nd eksenel kuvvetleri gözönüne alınacaktır.
7.3.5.4 - Denk.(7.3)’ün uygulanmasına ilişkin özel durumlar aşağıda belirtilmiştir:
(a) Düğüm noktasına birleşen kolonların her ikisinde de Nd * 0.10 Ac fck olması
durumunda, Denk.(7.3)’ün sağlanması zorunlu değildir.
(b) Tek katlı binalarda ve çok katlı binaların en üst katındaki düğüm noktalarında Denk.(7.3)’ün sağlanıp sağlanmadığına bakılmayacaktır.
(c) Kirişlerin saplandığı perdenin zayıf doğrultuda kolon gibi çalışması durumunda, Denk.(7.3)’ün sağlanıp sağlanmadığına bakılmayacaktır.
ªekil 7.4
7.3.6. Kolonların Kirişlerden Daha Güçlü Olması Koşulunun Bazı Kolonlarda
Sağlanamaması Durumu
7.3.6.1 - Sadece çerçevelerden veya perde ve çerçevelerin birleşiminden oluşan taşıyıcı sistemlerde, gözönüne alınan deprem doğrultusunda binanın herhangi bir i’inci katında, aşağıdaki Denk.(7.4)’ün sağlanması koşulu ile, ilgili katın alt ve/veya üstündeki bazı düğüm noktalarında Denk.(7.3)’ün sağlanamamış olmasına izin verilebilir.
*i = Vis / Vik * 0.70 (7.4)
Nd * 0.10 Ac fck koşulunu sağlayan kolonlar, Denk. (7.3)’ü sağlamasalar bile, Vis’in hesabında gözönüne alınabilir.
7.3.6.2 - Denk.(7.4)’ün sağlanması durumunda, 0.70 < *i < 1.00 aralığında, Denk. (7.3)’ün hem alttaki, hem de üstteki düğüm noktalarında sağlandığı kolonlara etkiyen eğilme momentleri ve kesme kuvvetleri (1/*i) oranı ile çarpılarak arttırılacaktır.
7.3.6.3 - Herhangi bir katta Denk.(7.4)’ün sağlanamaması durumunda, sadece çerçevelerden veya perde ve çerçevelerin birleşiminden oluşan taşıyıcı sistemlerdeki tüm çerçeveler süneklik düzeyi normal çerçeve olarak gözönüne alınacak ve Tablo 6.5’e göre Taşıyıcı Sistem Davranış Katsayısı değiştirilerek hesap tekrarlanacaktır. Bölüm 6’daki 6.5.4.2’de belirtildiği üzere süneklik düzeyi normal çerçevelerin, süneklik düzeyi yüksek perdelerle birarada kullanılması da mümkündür.
7.3.7. Kolonların Kesme Güvenliği
7.3.7.1 - Kolonlarda enine donatı hesabına esas alınacak kesme kuvveti, Ve , Denk. (7.5) ile hesaplanacaktır.
Ve = ( Ma + Mü ) / ln (7.5)
Denk.(7.5)’teki Ma ve Mü’nün hesaplanması için, kolonun alt ve/veya üst uçlarında Denk.(7.3)’ün sağlanması durumunda aşağıdaki 7.3.7.2, sağlanamaması durumunda ise 7.3.7.3 uygulanacaktır (ªekil 7.5).
7.3.7.2 - Denk.(7.3)’ün sağlandığı düğüm noktasına birleşen kirişlerin uçlarındaki pekleşmeli taşıma gücü momentlerinin toplamı olan *Mp momenti hesaplanacaktır:
*Mp = Mpi + Mpj (7.6)
Daha kesin hesap yapılmadığı durumlarda, Mpi * 1.4 Mri ve Mpj * 1.4 Mrj olarak alınabilir. *Mp momenti, kolonların düğüm noktasına birleşen uçlarında Bölüm 6’ya göre elde edilmiş bulunan momentler oranında kolonlara dağıtılacak ve dağıtım sonucunda ilgili kolonun alt veya üst ucunda elde edilen moment, Denk.(7.5)’te Ma veya Mü olarak gözönüne alınacaktır.Depremin her iki yönü için Denk.(7.6) ayrı ayrı uygulanacak ve elde edilen en büyük *Mp değeri dağıtımda esas alınacaktır.
Denk.(7.3)’ün sağlanmış olmasına karşın Denk.(7.5)’teki Ma veya Mü’nün hesabı, güvenli tarafta kalmak üzere, aşağıdaki 7.3.7.3’e göre de yapılabilir.
7.3.7.3 - Denk.(7.3)’ün sağlanamadığı düğüm noktasına birleşen kolonların uçlarındaki momentler, pekleşmeli kolon taşıma gücü momentleri olarak hesaplanacak ve Denk. (7.5)’te Ma ve/veya Mü olarak kullanılacaktır. Pekleşmeli taşıma gücü momentleri, daha kesin hesap yapılmadığı durumlarda, Mpa * 1.4 Mra ve Mpü * 1.4 Mrü olarak alınabilir. Mpa ve Mpü momentlerinin hesabında, depremin yönü ile uyumlu olarak bu momentleri en büyük yapan Nd eksenel kuvvetleri gözönüne alınacaktır.
7.3.7.4 - Temele bağlanan kolonların alt ucundaki Ma momenti de, 7.3.7.3’e göre pekleşmeli taşıma gücü momenti olarak hesaplanacaktır.
7.3.7.5 - Denk.(7.5) ile hesaplanan kesme kuvveti, Ve, yük katsayıları ile çarpılmış düşey yükler ve deprem yüklerinin ortak etkisi altında hesaplanan kesme kuvveti Vd’den daha küçük olmayacak ve ayrıca aşağıda Denk.(7.7) ile verilen koşulları sağlayacaktır. Denk.(7.7b)’deki koşulun sağlanamaması durumunda, kesit boyutları gereği kadar büyültülerek deprem hesabı tekrarlanacaktır.
Ve * Vr (7.7a)
Ve * 0.22 Aw fcd (7.7b)
Şekil 7.5
7.3.7.6 - Kolon enine donatısının Ve kesme kuvvetine göre hesabında, betonun kesme dayanımına katkısı, Vc , TS-500’e göre belirlenecektir. Ancak, 7.3.4.1’de tanımlanan kolon sarılma bölgelerindeki enine donatının hesabında, Ve * 0.5 Vd ve aynı zamanda Nd * 0.05 Ac fck olması durumunda, betonun kesme dayanımına katkısı Vc = 0 alınacaktır.
7.3.8. Kısa Kolonlara İlişkin Koşullar
Kısa kolonlar, taşıyıcı sistem nedeni ile veya dolgu duvarlarında kolonlar arasında bırakılan boşluklar nedeni ile oluşabilirler (ªekil 7.6). Kısa kolon oluşumunun engellenemediği durumlarda, enine donatı hesabına esas alınacak kesme kuvveti Denk.(7.5) ile hesaplanacaktır. Denk.(7.5)’teki momentler, kısa kolonun alt ve üst uçlarında Ma *1.4 Mra ve Mü *1.4 Mrü olarak hesaplanacak, ln ise kısa kolonun boyu olarak alınacaktır. Ancak hesaplanan kesme kuvveti Denk.(7.7)’de verilen koşulları sağlayacaktır. Kısa kolon boyunca, 7.3.4.1’de kolonların sarılma bölgeleri için tanımlanan minimum enine donatı ve yerleştirme koşulları uygulanacaktır. Dolgu duvarları arasında kalarak kısa kolon durumuna dönüşen kolonlarda, enine donatılar tüm kat yüksekliğince devam ettirilecektir (Şekil 7.6).
ªekil 7.6
7.4. SÜNEKLİK DÜZEYİ YÜKSEK KİRİŞLER
7.4.1. Enkesit Koşulları
7.4.1.1 - Kolonlarla birlikte çerçeve oluşturan veya perdelere kendi düzlemleri içinde bağlanan kirişlerin enkesit boyutlarına ilişkin koşullar aşağıda verilmiştir:
(a) Kiriş gövde genişliği en az 250 mm olacaktır. Gövde genişliği, kiriş yüksekliği ile kirişin birleştiği kolonun kirişe dik genişliğinin toplamını geçmeyecektir.
(b) Kiriş yüksekliği, döşeme kalınlığının 3 katından ve 300 mm’den daha az, kiriş gövde genişliğinin 3.5 katından daha fazla olmayacaktır (*).
(c) Kiriş yüksekliği, serbest açıklığın 1/4’ünden daha fazla olmamalıdır. Aksi durumda 7.4.2.5 uygulanacaktır (*).
(d) Kiriş genişliği ve yüksekliği ile ilgili olarak yukarıda belirtilen sınırlamalar, kolonlara mafsallı olarak bağlanan betonarme ya da öngerilmeli prefabrike kirişler, bağ kirişli (boşluklu) perdelerin bağ kirişleri ve çerçeve kirişlerine kolon-kiriş düğüm noktaları dışında saplanan ikincil kirişler için geçerli değildir.
(*) Bkz. 2.7.1998 tarih ve 23390 sayılı Resmi Gazete.
7.4.1.2 - Kiriş olarak boyutlandırılıp donatılacak taşıyıcı sistem elemanlarında, tasarım
eksenel basınç kuvvetinin Nd * 0.1Ac fck koşulunu sağlaması zorunludur. Aksi durumda, bu elemanlar 7.3’e göre kolon olarak boyutlandırılıp donatılacaktır.
7.4.2. Boyuna Donatı Koşulları
7.4.2.1 - Kiriş mesnetlerinde üstteki çekme donatısının minimum oranı için Denk.(7.8) ile verilen koşula uyulacaktır.
*ü * fctd / fyd (7.8)
7.4.2.2 - Boyuna donatıların çapı 12 mm’den az olmayacaktır. Kirişin alt ve üstünde en az iki donatı çubuğu, kiriş açıklığı boyunca sürekli olarak bulunacaktır.
7.4.2.3 - Birinci ve ikinci derece deprem bölgelerindeki taşıyıcı sistemlerde, kiriş mesnedindeki alt donatı, aynı mesnetteki üst donatının %50’sinden daha az olamaz. Ancak, üçüncü ve dördüncü derece deprem bölgelerinde bu oran %30’a indirilebilir.
7.4.2.4 - Açıklık ve mesnetlerdeki çekme donatısı oranı TS-500’de verilen maksimum değerden ve %2’den fazla olmayacaktır.
7.4.2.5 (*) – Yukarıda 7.4.1.1’in (c) paragrafında tanımlanan koşulun sağlanamadığı özel durumlarda, kiriş gövdesinin her iki yüzüne, kiriş yüksekliği boyunca gövde donatısı konulacaktır. Toplam gövde donatısı alanı, sağ veya sol mesnet kesitlerinde üst ve alt boyuna donatı alanları toplamının en büyüğünün %30’undan daha az olmayacaktır. Gövde donatısı çapı 12 mm’den az, aralığı ise 300 mm’den fazla olmayacaktır. Boyuna donatıların kenetlenmesine benzer biçimde, gövde donatılarının kenetlenmesi için de 7.4.3.1’in (b), (c) ve (d) paragrafları uygulanacaktır.
7.4.3. Boyuna Donatının Düzenlenmesi
7.4.3.1 - Boyuna donatıların yerleştirilmesi ve kenetlenmesine ilişkin koşullar aşağıda verilmiştir (ªekil 7.7):
(a) Kirişin iki ucundaki mesnet üst donatılarının büyük olanının en az 1/4’ü tüm kiriş boyunca sürekli olarak devam ettirilecektir. Mesnet üst donatısının geri kalan kısmı, TS-500’e göre düzenlenecektir.
(b) Kolona birleşen kirişlerin kolonun öbür yüzünde devam etmediği durumlarda kirişlerdeki alt ve üst donatı, kolonun etriyelerle sarılmış çekirdeğinin karşı taraftaki yüzeyine kadar uzatılıp etriyelerin iç tarafından 90 derece bükülecektir. Bu durumda boyuna donatının kolon içinde kalan yatay kısmı ile 90 derece kıvrılan düşey kısmının toplam uzunluğu, TS-500’de öngörülen düz kenetlenme boyu lb’den az olmayacaktır. 90 derecelik kancanın yatay kısmı 0.4lb’den, düşey kısmı ise 12*’den az olmayacaktır.
(*) Bkz. 2.7.1998 tarih ve 23390 sayılı Resmi Gazete.
Şekil 7.7
(c) Her iki taraftan kirişlerin kolonlara birleşmesi durumunda kiriş alt donatıları, kolon yüzünden itibaren komşu açıklığa en az TS-500'de verilen kenetlenme boyu lb kadar uzatılacaktır. Kirişlerdeki derinlik farkı gibi nedenlerle bu olanağın bulunmadığı durumlarda kenetlenme, yukarıdaki (b) paragrafına göre kirişin kolonun öbür yüzünde devam etmediği durumlar için tanımlanan biçimde yapılacaktır.
(d) Perdelere kendi düzlemleri içinde bağlanan kirişlerde boyuna donatıların kenetlenmesi, kanca yapılmaksızın düz olarak sağlanabilir. Bu durumda donatının perde içindeki kenetlenme boyu lb’den ve 50*’den az olmayacaktır.
7.4.3.2 - Boyuna donatıların eklenmesine ilişkin koşullar aşağıda verilmiştir:
(a) Aşağıda 7.4.5.2’de tanımlanan kiriş sarılma bölgeleri, kolon-kiriş birleşim bölgeleri ve açıklık ortasında alt donatı bölgeleri gibi, donatının akma durumuna ulaşma olasılığı bulunan kritik bölgelerde bindirmeli ek yapılmayacaktır. Bu bölgeler dışında bindirmeli eklerin yapılabileceği yerlerde, ek boyunca 7.2.8’de tanımlanan özel deprem etriyeleri kullanılacaktır. Bu etriyelerin aralıkları kiriş derinliğinin 1/4’ünü ve 100 mm’yi aşmayacaktır.
(b) Manşonlu ekler veya bindirmeli kaynak ekleri, bir kesitte ancak birer donatı atlayarak uygulanacak ve birbirine komşu iki ekin merkezleri arasındaki boyuna uzaklık 600 mm’den daha az olmayacaktır.
7.4.4. Enine Donatı Koşulları
Kiriş mesnetlerinde kolon yüzünden itibaren kiriş derinliğinin iki katı kadar uzunluktaki bölge, Sarılma Bölgesi olarak tanımlanacak ve bu bölge boyunca 7.2.8’de tanımlanan özel deprem etriyeleri kullanılacaktır. Sarılma bölgesinde, ilk etriyenin kolon yüzüne uzaklığı en çok 50 mm olacaktır. 7.4.5.3’e göre daha elverişsiz bir değer elde edilmedikçe, etriye aralıkları kiriş yüksekliğinin 1/4’ünü, en küçük boyuna donatı çapının 8 katını ve 150 mm’yi aşmayacaktır (ªekil 7.8). Sarılma bölgesi dışında, TS-500’de verilen minimum enine donatı koşullarına uyulacaktır.
Şekil 7.8
7.4.5. Kirişlerin Kesme Güvenliği
7.4.5.1 - Kirişlerde enine donatı hesabına esas alınacak kesme kuvveti, Ve , depremin soldan sağa veya sağdan sola etkimesi durumları için ayrı ayrı ve elverişsiz sonuç verecek şekilde, Denk.(7.9) ile bulunacaktır (ªekil 7.9).
Ve = Vdy * (Mpi + Mpj) / ln (7.9)
Kiriş uçlarındaki pekleşmeli taşıma gücü momentleri, daha kesin hesap yapılmadığı durumlarda, Mpi * 1.4 Mri ve Mpj * 1.4 Mrj olarak alınabilir.
7.4.5.2 - Denk.(7.9) ile hesaplanan kesme kuvveti, Ve, aşağıda Denk.(7.10) ile verilen koşulları sağlayacaktır. Denk.(7.10b)’deki koşulun sağlanamaması durumunda, kesit boyutları gereği kadar büyültülerek deprem hesabı tekrarlanacaktır.
Ve * Vr (7.10a)
Ve * 0.22 bw d fcd (7.10b)
ªekil 7.9
7.4.5.3 - Kiriş enine donatısının Ve kesme kuvvetine göre hesabında, betonun kesme dayanımına katkısı, Vc, TS-500’e göre belirlenecektir. Ancak, 7.4.4’te tanımlanan kiriş sarılma bölgelerindeki enine donatının hesabında Ve*Vdy * 0.5 Vd olması durumunda, betonun kesme dayanımına katkısı Vc = 0 alınacaktır. Hiçbir durumda pliyelerin kesme
dayanımına katkıları gözönüne alınmayacaktır.
7.5. SÜNEKLİK DÜZEYİ YÜKSEK ÇERÇEVE SİSTEMLERİNDE
KOLON - KİRİŞ BİRLEŞİM BÖLGELERİ
7.5.1. Kuşatılmış ve Kuşatılmamış Birleşimler
Süneklik düzeyi yüksek kolon ve kirişlerin oluşturduğu çerçeve sistemlerinde kolon-kiriş birleşimleri, aşağıda tanımlandığı üzere, iki sınıfa ayrılacaktır.
(a) Kirişlerin kolona dört taraftan birleşmesi ve her bir kirişin genişliğinin birleştiği kolon genişliğinin 3/4’ünden daha az olmaması durumunda, kolon-kiriş birleşimi kuşatılmış birleşim olarak tanımlanacaktır.
(b) Yukarıdaki koşulları sağlamayan tüm birleşimler, kuşatılmamış birleşim olarak tanımlanacaktır.
7.5.2. Kolon-Kiriş Birleşim Bölgelerinin Kesme Güvenliği
7.5.2.1 - Gözönüne alınan deprem doğrultusunda kolon-kiriş birleşim bölgelerindeki kesme kuvveti, Denk.(7.11) ile hesaplanacaktır (ªekil 7.10).
Ve = 1.25 fyk (As1 + As2 ) * Vkol (7.11)
Kirişin kolona sadece bir taraftan saplandığı ve öbür tarafta devam etmediği durumlar için As2 = 0 alınacaktır.
7.5.2.2 - Herhangi bir birleºim bölgesinde Denk.(7.11) ile hesaplanan kesme kuvveti, gözönüne alınan deprem doğrultusunda hiçbir zaman aşağıda verilen sınırları aşmayacaktır (*) (Şekil 7.10). Bu sınırların aşılması durumunda, kolon ve/veya kiriş kesit boyutları büyültülerek deprem hesabı tekrarlanacaktır.
(a) Kuşatılmış birleşimlerde: Ve * 0.60 bj h fcd (7.12)
(b) Kuşatılmamış birleşimlerde: Ve * 0.45 bj h fcd (7.13)
7.5.2.3 - Kolon-kiriş birleşim bölgesindeki minimum enine donatı koşulları aşağıda verilmiştir (Şekil 7.3):
(a) Kuşatılmış birleşimlerde, alttaki kolonun sarılma bölgesi için bulunan enine donatı miktarının en az % 40’ı, birleşim bölgesi boyunca kullanılacaktır. Ancak, enine donatının çapı 8 mm’den az olmayacak ve aralığı 150 mm’yi aşmayacaktır.
(b) Kuşatılmamış birleşimlerde, alttaki kolonun sarılma bölgesi için bulunan enine donatı miktarının en az % 60’ı, birleşim bölgesi boyunca kullanılacaktır. Ancak bu durumda, enine donatının çapı 8 mm’den az olmayacak ve aralığı 100 mm’yi aşmayacaktır.
ªekil 7.10
(*) Bkz. 2.7.1998 tarih ve 23390 sayılı Resmi Gazete.
7.6. SÜNEKLİK DÜZEYİ YÜKSEK PERDELER
7.6.1. Enkesit Koşulları
7.6.1.1 - Perdeler, planda uzun kenarının kalınlığına oranı en az yedi olan düşey taşıyıcı sistem elemanlarıdır. Aşağıda 7.6.1.2’de belirtilen özel durum dışında perde kalınlığı, kat yüksekliğinin 1/15’inden ve 200 mm’den az olmayacaktır. Ancak Hw / lw > 2.0 olan perdelerde, aşağıda 7.6.2.2’de tanımlanan kritik perde yüksekliği boyunca perde kalınlığı, kat yüksekliğinin 1/12’sinden az olmayacaktır.
7.6.1.2 - Deprem yüklerinin tümünün bina yüksekliği boyunca sadece perdeler tarafından taşındığı binalarda, Denk.(7.14) ile verilen koşulların her ikisinin de sağlanması durumunda perde duvar kalınlığı, binadaki en yüksek katın yüksekliğinin 1/20’sinden ve 150 mm’den az olmayacaktır.
*Ag / *Ap * 0.002 (7.14a)
Vt / *Ag * 0.5 fctd (7.14b)
Denk.(7.14), bodrum katlarının çevresinde çok rijit betonarme perdelerin bulunduğu binalarda zemin kat düzeyinde, diğer binalarda ise temel üst kotu düzeyinde uygulanacaktır.
7.6.2. Perde Uç Bölgeleri ve Kritik Perde Yüksekliği
7.6.2.1 - Hw / lw > 2.0 olan perdelerin planda her iki ucunda perde uç bölgeleri oluşturulacaktır (ªekil 7.11). Perde uç bölgeleri, perdenin kendi kalınlığı içinde oluşturulabileceği gibi, perdeye birleşen diğer bir perdenin veya perdenin ucunda genişletilmiş bir kesitin içinde de düzenlenebilir.
7.6.2.2 - Temel üstünden itibaren kritik perde yüksekliği, 2lw değerini aşmamak üzere, aşağıda verilen koşulların elverişsiz olanını sağlayacak biçimde belirlenecektir.
Hcr * lw (7.15a)
Hcr * Hw / 6 (7.15b)
Bodrum katlarında rijitliği üst katlara oranla çok büyük olan betonarme çevre perdelerinin bulunduğu ve bodrum kat döşemelerinin yatay düzlemde rijit diyafram olarak çalıştığı binalarda, Hw ve Hcr büyüklükleri zemin kat döşemesinden itibaren yukarıya doğru gözönüne alınacaktır. Bu tür binalarda kritik perde yüksekliği, en az zemin katın altındaki ilk bodrum katının yüksekliği boyunca aşağıya doğru ayrıca uzatılacaktır.
7.6.2.3 - Dikdörtgen kesitli perdelerde, yukarıda tanımlanan kritik perde yüksekliği boyunca uç bölgelerinin her birinin plandaki uzunluğu, perdenin plandaki toplam uzunluğunun %20’sinden ve perde kalınlığının iki katından daha az olmayacaktır. Kritik perde yüksekliğinin üstünde kalan perde kesimi boyunca ise, perde uç bölgelerinin her birinin plandaki uzunluğu, perdenin plandaki toplam uzunluğunun %10’undan ve perde kalınlığından az olmayacaktır (ªekil 7.11).
7.6.2.4 - Perde uç bölgelerinin, perdeye birleşen diğer bir perdenin veya perdenin ucunda genişletilmiş bir kesitin içinde düzenlenmesi durumunda; her bir perde uç bölgesinin enkesit alanı, en az dikdörtgen kesitli perdeler için 7.6.2.3’te tanımlanan alana eşit olacaktır.
7.6.3. Gövde Donatısı Koşulları
7.6.3.1 - Perdenin her iki yüzündeki gövde donatılarının toplam enkesit alanı, düşey ve yatay donatıların her biri için, perde uç bölgelerinin arasında kalan perde gövdesi brüt enkesit alanının 0.0025’inden az olmayacaktır. Hw / lw * 2.0 olması durumunda perde gövdesi, perdenin tüm kesiti olarak gözönüne alınacaktır. Perde gövdesinde boyuna ve enine donatı aralığı 250 mm’den fazla olmayacaktır (ªekil 7.11).
7.6.3.2 - Yukarıdaki 7.6.1.2’de Denk.(7.14) ile verilen koşulların her ikisinin de sağlandığı binalarda, düşey ve yatay toplam gövde donatısı oranlarının herbiri 0.0015’e indirilebilir. Ancak bu durumda donatı aralığı 300 mm’yi geçmeyecektir.
7.6.3.3 - Uç bölgeleri dışında, perde gövdelerinin her iki yüzündeki donatı ağları, beher metrekare perde yüzünde en az 4 adet özel deprem çirozu ile karşılıklı olarak bağlanacaktır. Ancak 7.6.2.2’de tanımlanan kritik perde yüksekliği boyunca, uç bölgeleri dışındaki beher metrekare perde yüzünde en az 10 adet özel deprem çirozu kullanılacaktır. Çirozların çapı, en az yatay donatının çapı kadar olacaktır.
7.6.4. Gövde Donatılarının Düzenlenmesi
Perdelerin yatay gövde donatıları, aşağıda 7.6.4.1’de veya 7.6.4.2’de belirtildiği şekilde düzenlenebilir (ªekil 7.11). Bu şekilde düzenlenen yatay gövde donatıları, kritik perde yüksekliği boyunca aşağıdaki 7.6.5.2’ye göre perde uç bölgelerine konulacak sargı donatısının belirlenmesinde hesaba katılabilir.
7.6.4.1 - Yatay gövde donatıları etriyelerle sarılı perde uç bölgesinin sonunda 90 derece kıvrılarak karşı yüzde köşedeki düşey donatıya 135 derecelik kanca ile bağlanacaktır.
7.6.4.2 - Yatay gövde donatılarının perde ucunda 90 derece kıvrım yapılmaksızın bitirilmesi durumunda, perdenin her iki ucuna gövde donatısı ile aynı çapta olan * biçiminde yatay donatılar yerleştirilecektir. Bu donatılar, perde uç bölgesinin iç sınırından itibaren perde gövdesine doğru en az kenetlenme boyu kadar uzatılacaklardır.
7.6.5. Perde Uç Bölgelerinde Donatı Koşulları
7.6.5.1 - Perde uç bölgelerinin her birinde, düşey donatı toplam alanının perde brüt enkesit alanına oranı 0.001’den az olmayacaktır. Ancak, 7.6.2.2’de tanımlanan kritik perde yüksekliği boyunca bu oran 0.002’ye çıkarılacaktır. Perde uç bölgelerinin her birinde düşey donatı miktarı 4*14’ten az olmayacaktır (ªekil 7.11).
7.6.5.2 - Perde uç bölgelerindeki düşey donatılar, aşağıdaki kurallara uyularak, kolonlarda olduğu gibi etriyeler ve/veya çirozlardan oluşan enine donatılarla sarılacaktır.
Şekil 7.11
(a) Uç bölgelerinde kullanılacak enine donatının çapı 8 mm’den az olmayacaktır. Etriye kollarının ve/veya çirozların arasındaki yatay uzaklık, a, etriye ve çiroz çapının 25 katından fazla olmayacaktır.
(b) 7.6.2.2’de tanımlanan kritik perde yüksekliği boyunca perde uç bölgelerine, kolonların sarılma bölgeleri için 7.3.4.1’de Denk.(7.1b) ile belirlenen enine donatıların en az 2/3’ü konulacaktır. Düşey doğrultuda etriye ve/veya çiroz aralığı perde kalınlığının yarısından ve 100 mm’den daha fazla, 50 mm’den daha az olmayacaktır (ªekil 7.11). Bu donatılar, temelin içinde de en az perde kalınlığının iki katı kadar bir yükseklik boyunca devam ettirilecektir.
(c) Kritik perde yüksekliğinin dışında kalan perde uç bölgelerinde düşey doğrultudaki etriye ve/veya çiroz aralığı, perde duvar kalınlığından ve 200 mm’den daha fazla olmayacaktır (ªekil 7.11). Ancak, perde uç bölgelerindeki enine donatının çapı ve aralığı, hiçbir zaman perde gövdesindeki yatay donatıdan az olmayacaktır.
7.6.6. Tasarım Eğilme Momentleri
7.6.6.1 - Hw / lw > 2.0 koşulunu sağlayan perdelerde tasarıma esas eğilme momentleri, 7.6.2.2’ye göre belirlenen kritik perde yüksekliği boyunca sabit bir değer olarak, perde tabanında Bölüm 6’ya göre hesaplanan eğilme momentine eşit alınacaktır. Kritik perde yüksekliğinin sona erdiği kesidin üstünde ise, Bölüm 6’ya göre perdenin tabanında ve tepesinde hesaplanan momentleri birleştiren doğruya paralel olan doğrusal moment diyagramı uygulanacaktır (ªekil 7.12). Çevresinde rijit perdeler bulunan bodrumlu binalarda sabit perde momenti, 7.6.2.2’de tanımlanan kritik perde yüksekliği boyunca gözönüne alınacaktır.
Şekil 7.12
7.6.6.2 - Hw / lw > 2.0 olması durumunda, her bir katta perde kesitlerinin taşıma gücü momentlerinin, perdenin güçlü doğrultusunda kolonlar için Denk.(7.3) ile verilen koşulu sağlaması zorunludur. Aksi durumda perde boyutları ve/veya donatıları arttırılarak deprem hesabı tekrarlanacaktır.
7.6.7. Perdelerin Kesme Güvenliği
7.6.7.1 - Perde veya perde parçalarındaki enine donatının hesabında Vd kesme kuvveti esas alınacaktır.
7.6.7.2 - Perde kesitlerinin kesme dayanımı Vr , Denk.(7.16) ile hesaplanacaktır.
Vr = Ach ( 0.65 fctd + *sh fyd ) (7.16)
Vd kesme kuvveti aşağıda tanımlanan koşulları sağlayacaktır:
Vd * Vr (7.17a)
Vd * 0.22 Ach fcd (7.17b)
Aksi durumda, perde kesit boyutları bu koşullar sağlanmak üzere arttırılacaktır.
7.6.7.3 - Temele bağlantı düzeyinde ve üst katlarda yapılacak inşaat derzlerinde, aktarılan kesme kuvveti için TS-500’de tanımlanan sürtünme kesmesi hesabı mutlaka yapılacaktır.
7.6.8. Bağ Kirişli (Boşluklu) Perdelere İlişkin Kural ve Koşullar
7.6.8.1 - Perdeler için yukarıda verilen tüm kural ve koşullar, bağ kirişli perdeleri oluşturan perde parçalarının her biri için de geçerlidir.
7.6.8.2 - Gözönüne alınan deprem doğrultusunda, herhangi bir bağ kirişli perde sistemini oluşturan perde parçalarında deprem yüklerinden oluşan taban momentlerinin toplamı, bağ kirişli perde sisteminde deprem yüklerinden oluşan toplam devrilme momentinin 2/3’ünden fazla olmayacaktır (ªekil 7.13). Bu koşulun sağlanamaması durumunda, bağ kirişli perdeyi oluşturan perde parçalarının her biri boşluksuz perde olarak sayılacak ve Bölüm 6, Tablo 6.5’ten alınan R katsayısı değiştirilecektir.
7.6.8.3 - Bağ kirişli perdeyi oluşturan perde parçalarının düşey donatı hesabında, çekmeye çalışan perde parçasındaki momentin en fazla %30’unun, basınca çalışan perde parçasına aktarılmasına (yeniden dağılım) izin verilebilir.
7.6.8.4 - Bağ kirişlerinin kesme donatısına ilişkin kurallar aşağıda verilmiştir:
(a) Aşağıdaki koşulların herhangi birinin sağlanması durumunda, bağ kirişlerinin kesme donatısı hesabı 7.4.5’e göre yapılacaktır.
ln > 3 hk (7.18a)
Vd * 1.5 bw d fctd (7.18b)
Şekil 7.13
(b) Denk.(7.18) ile verilen koşulların her ikisinin de sağlanamaması durumunda, bağ kirişine konulacak özel kesme donatısı, geçerliliği deneylerle kanıtlanmış yöntemlerle belirlenecek veya bağ kirişindeki kesme kuvvetini karşılamak üzere çapraz donatılar kullanılacaktır (ªekil 7.14). Her bir çapraz donatı demetindeki toplam donatı alanı Denk.(7.19) ile belirlenecektir.
Asd = Vd / (2 fyd sin *) (7.19)
Çapraz donatı demetlerinde en az dört adet donatı bulunacak ve bu donatılar perde parçalarının içine doğru en az 1.5 lb kadar uzatılacaktır. Donatı demetleri özel deprem etriyeleri ile sarılacak ve kullanılacak etriyelerin çapı 8 mm’den, aralığı ise çapraz donatı çapının 6 katından ve 100 mm’den daha fazla olmayacaktır. Çapraz donatılara ek olarak, bağ kirişine TS-500’de öngörülen minimum miktarda etriye ve yatay gövde donatısı konulacaktır (ªekil 7.14).
Şekil 7.14
7.7. SÜNEKLİK DÜZEYİ NORMAL KOLONLAR
7.7.1. Enkesit Koşulları
Enkesit boyutlarına ilişkin olarak süneklik düzeyi yüksek kolonlar için 7.3.1’de belirtilen koºullar, süneklik düzeyi normal olan kolonlar için de geçerlidir.
7.7.2. Boyuna Donatı Koşulları
Boyuna donatıya ilişkin olarak süneklik düzeyi yüksek kolonlar için 7.3.2’de belirtilen koºullar, süneklik düzeyi normal olan kolonlar için de geçerlidir.
7.7.3. Boyuna Donatının Düzenlenmesi
Boyuna donatının düzenlenmesine ilişkin olarak süneklik düzeyi yüksek kolonlar için 7.3.3’te belirtilen koºullar, 7.3.3.2’nin (c) paragrafı hariç olmak üzere, süneklik düzeyi normal olan kolonlar için de geçerlidir.
Boyuna donatı bindirmeli eklerinin kolon alt ucunda yapılması durumunda, ek boyunca aşağıda 7.7.4.1’de tanımlanan minimum enine donatı kullanılacaktır.
7.7.4. Enine Donatı Koşulları
Kolonlarda kullanılacak minimum enine donatıya ilişkin koşullar, kolon sarılma bölgeleri için aşağıdaki 7.7.4.1’de ve kolon orta bölgesi için 7.7.4.2’de verilmiştir. Tüm kolon bölgelerinde, 7.2.8’de tanımlanan özel deprem etriyeleri ve özel deprem çirozları kullanılacaktır.
7.7.4.1 - Kolon sarılma bölgelerinin her birinin uzunluğu için 7.3.4.1’de verilen tanım, süneklik düzeyi normal olan kolonlar için de geçerlidir.
Süneklik düzeyi normal olan kolonlarda sarılma bölgesindeki enine donatı aralığı, aşağıdaki 7.7.4.2’ye göre kolon orta bölgesine konulan etriye aralığının yarısı kadar olacaktır.
7.7.4.2 - Kolon orta bölgesine ilişkin olarak süneklik düzeyi yüksek kolonlar için 7.3.4.2’de verilen tanım ve minimum enine donatı koşulları ile 7.3.4.3’te verilen koşullar, süneklik düzeyi normal olan kolonlar için de geçerlidir. Kolon orta bölgesindeki enine donatı, 7.7.5.3’e göre belirlenecektir.
7.7.5. Kolonların Kesme Güvenliği
7.7.5.1 - Süneklik düzeyi normal kolonlarda, düşey yükler ve Bölüm 6’da belirlenen deprem yüklerinin ortak etkisi altında elde edilen kesme kuvveti, Vd, enine donatı hesabında esas alınacaktır.
7.7.5.2 - Kesme kuvvetinin üst sınırına ilişkin olarak süneklik düzeyi yüksek kolonlar için Denk.(7.7)’de verilen koşul, Ve yerine Vd alınmak üzere, süneklik düzeyi normal olan kolonlar için de geçerlidir.
7.7.5.3 - Kolon enine donatısının 7.7.5.1’de tanımlanan kesme kuvvetine göre hesabında betonun kesme dayanımına katkısı, Vc , düşey yükler ile birlikte deprem yüklerine göre hesaplanan en küçük Nd eksenel kuvveti gözönüne alınarak TS-500’e göre belirlenecektir.
7.7.6. Kısa Kolonlara İlişkin Koşullar
Kısa kolonlara ilişkin olarak süneklik düzeyi yüksek kolonlar için 7.3.8’de belirtilen koşullar, süneklik düzeyi normal olan kolonlar için de geçerlidir.
7.8. SÜNEKLİK DÜZEYİ NORMAL KİRİŞLER
7.8.1. Enkesit Koşulları
Enkesit boyutlarına ilişkin olarak süneklik düzeyi yüksek kirişler için 7.4.1.1’de belirtilen koşullar, süneklik düzeyi normal olan kirişler için de geçerlidir.
7.8.2. Boyuna Donatı Koşulları
Boyuna donatıya ilişkin olarak süneklik düzeyi yüksek kirişler için 7.4.2’de belirtilen koşullar, süneklik düzeyi normal olan kirişler için de geçerlidir.
7.8.3. Boyuna Donatının Düzenlenmesi
Boyuna donatının düzenlenmesine ilişkin olarak süneklik düzeyi yüksek kirişler için 7.4.3’te belirtilen koşullar, süneklik düzeyi normal olan kirişler için de geçerlidir.
7.8.4. Enine Donatı Koşulları
Kiriş mesnetlerinde kolon yüzünden itibaren kiriş derinliğinin iki katı kadar uzunluktaki bölge, sarılma bölgesi olarak tanımlanacak ve bu bölge boyunca 7.2.8’de tanımlanan özel deprem etriyeleri kullanılacaktır. Sarılma bölgesinde, ilk etriyenin kolon yüzüne uzaklığı en çok 50 mm olacaktır. Aşağıdaki 7.8.5’e göre daha elverişsiz bir değer elde edilmedikçe, etriye aralıkları kiriş yüksekliğinin 1/4’ünü, en küçük boyuna donatı çapının 8 katını ve 200 mm’yi aşmayacaktır. Sarılma bölgesi dışında, TS-500’de verilen enine donatı koşullarına uyulacaktır.
7.8.5. Kirişlerin Kesme Güvenliği
7.8.5.1 - Süneklik düzeyi normal kirişlerde, düşey yükler ve Bölüm 6’da belirlenen deprem yüklerinin ortak etkisi altında elde edilen kesme kuvveti, Vd, enine donatı hesabında esas alınacaktır.
7.8.5.2 - Kesme kuvvetinin üst sınırına ilişkin olarak süneklik düzeyi yüksek kirişler için Denk.(7.10)’da verilen koşul, Ve yerine Vd alınmak üzere, süneklik düzeyi normal olan kirişler için de geçerlidir.
7.8.5.3 - Kiriş enine donatısının 7.8.5.1’de tanımlanan kesme kuvvetine göre hesabında betonun kesme dayanımına katkısı, Vc , TS-500’e göre belirlenecektir. Hiçbir durumda pliyelerin kesme dayanımına katkıları gözönüne alınmayacaktır.
7.9. SÜNEKLİK DÜZEYİ NORMAL ÇERÇEVE SİSTEMLERINDE
KOLON - KİRİŞ BİRLEŞİM BÖLGELERİ
Süneklik düzeyi yüksek kolon ve kirişlerin oluşturduğu çerçeve sistemlerinin kolon-kiriş birleşimleri ilgili olarak 7.5’de verilen kural ve koşullar, 7.5.2.1 ve 7.5.2.2 hariç olmak üzere, süneklik düzeyi normal olan sistemlerin kolon-kiriş birleşimleri için de geçerlidir.
7.10. SÜNEKLİK DÜZEYİ NORMAL PERDELER
Süneklik düzeyi normal perdeler, düşey yükler ve depremin ortak etkisinden oluşan iç kuvvetlere göre boyutlandırılarak donatılacaktır. Süneklik düzeyi yüksek perdeler için 7.6.6, 7.6.8.2, 7.6.8.3’de verilen kural ve koşullar ile kritik perde yüksekliği’ne ilişkin olarak verilen tanım ve koşullar hariç olmak üzere, 7.6’da verilen diğer tüm kural ve koşullar, süneklik düzeyi normal olan perdeler için de geçerlidir.
7.11. DÖŞEMELER
7.11.1 - Döşemeler, katlardaki kütlelere etkiyen deprem yüklerinin düşey taşıyıcı sistem elemanlarına güvenle dağıtılmasını sağlayacak rijitlik ve dayanıma sahip olacaklardır.
7.11.2 - Bütün deprem bölgelerinde, dolgulu ya da dolgusuz yerinde dökme veya prefabrike dişli döşemeli sistemlerde plak kalınlığı 50 mm’den az olmayacaktır. Ancak, düşey yüklerden oluşan kesme kuvvetleri ile birlikte plak düzlemindeki deprem kuvvetlerinin güvenle aktarılmasını sağlamak üzere, dişlerle plak arasında kesme kuvveti bağlantılarının yapılması ve bu bağlantıların yeterli olduğunun hesapla gösterilmesi zorunludur. Diğer döşeme plaklarının kalınlıkları için TS-500’de verilen koşullar geçerlidir.
7.11.3 - Bütün döşeme sistemlerinin kesme dayanımlarına ilişkin olarak, 7.6.7’de süneklik düzeyi yüksek perdelerin kesme dayanımları için verilen koşullara aynen uyulacaktır.
7.12. PREFABRİKE BİNALARA İLİŞKİN ÖZEL KOŞULLAR
Fabrika koşullarında üretilen taşıyıcı sistem elemanlarının şantiyede birleştirilmesi ile oluşturulan prefabrike binalarda, bu yönetmelikte verilen diğer koşullar ile birlikte aşağıdaki özel koşullara da uyulacaktır.
7.12.1. Mafsallı Çerçeveler
7.12.1.1 - Endüstri yapısı türü tek katlı binalar dışında, bağlantıları mafsallı olan (moment aktaramayan) prefabrike çerçeve türü taşıyıcı sistemlere, her iki doğrultuda yatay deprem yüklerinin tamamını taşıyabilen yerinde dökme betonarme perdeler yapılması koşulu ile izin verilebilir.
7.12.1.2 - Kaynaklı olarak yapılan mafsallı bağlantılar, Bölüm 6’ya göre depremden oluşacak bağlantı kuvvetlerinin en az 1.5 katını, diğer mafsallı bağlantılar ise en az 1.2 katını taşıyacak yeterli dayanıma sahip olacaklardır.
7.12.2. Moment Aktarabilen Çerçeveler
7.12.2.1 - Prefabrike bina çerçevelerinde moment aktarabilen tüm bağlantıların deprem etkisi ile oluşan tersinir ve yinelenir yükler altında monolitik davranışa eşdeğer dayanım ve sünekliğe sahip oldukları, literatürden kaynak verilerek analitik yöntemlerle veya deneylerle kanıtlanmış olacaktır.
7.12.2.2 - Bağlantılar, bağlanan elemanların taşıma güçleri düzeyinde oluşacak momentleri, kesme kuvvetlerini ve eksenel kuvvetleri, dayanım ve süneklikte herhangi bir azalma olmaksızın aktarabilecek dayanıma sahip olacaktır. Kaynaklı bağlantılarda Bölüm 6’ya göre depremden ötürü bağlantıya etkiyen iç kuvvetlerin en az 1.5 katı, diğer tür bağlantılarda ise en az 1.2 katı gözönüne alınacaktır.
7.12.2.3 - Bağlantılar, bağlanan elemanlarda plastik mafsal oluşma olasılığı yüksek olan yerlerden olabildiğince uzakta düzenlenmelidir.
7.12.3. Öngerilme Koşulları
Döşeme elemanları ve tek katlı binaların kolonlarına mafsallı olarak bağlanan kiriş türü elemanlar dışında, deprem bölgelerinde kullanılacak prefabrike yapı elemanlarında tam öngerilme uygulanmasına izin verilmez. Elemanlarda yeterli sünekliği sağlayabilecek düzeyde öngerilmesiz donatı kullanılması zorunludur. Bu donatı ile ilgili olarak TS- 3233’te verilen koşullara uyulacaktır.
7.13. BETONARME UYGULAMA PROJESİ ÇİZİMLERİNE İLİŞKİN
KURALLAR
7.13.1. Genel Kurallar
7.13.1.1 - Binada uygulanacak beton kalitesi ile donatı çeliği kalitesi, bütün çizim paftalarında mutlaka belirtilecektir.
7.13.1.2 - Tasarımda gözönüne alınan Etkin Yer İvmesi Katsayısı, Bina Önem Katsayısı, Tablo 12.2’ye göre seçilen Yerel Zemin Sınıfı ve Tablo 6.5’e göre belirlenen Taşıyıcı Sistem Davranış Katsayısı, bütün kalıp planı paftalarında mutlaka belirtilecektir.
7.13.1.3 - 7.2.8’de tanımlanan özel deprem etriyelerine ve özel deprem çirozlarına ait kanca kıvrım detayları (Şekil 7.1) kolon, perde ve kiriş detay paftalarının her birinde mutlaka gösterilecektir.
7.13.2. Kolon ve Perde Detayları
7.13.2.1 - Kolon yerleşim planlarında, düşey donatıların enkesit içindeki konum, çap ve sayıları ayrıntılı olarak gösterilecektir. Ayrıca her bir kolon-kiriş düğüm noktasında, alttaki kolondan yukarıya uzatılan donatıları ve kolona bağlanan tüm kirişlerin boyuna donatılarını planda gösteren yatay kesitler alınacak, böylece kolon ve kiriş donatılarının birleşim bölgesinde betonun uygun olarak yerleştirmesine engel olmayacak biçimde düzenlendiği açık olarak gösterilecektir.
7.13.2.2 - Boyuna ve enine donatıları tümü ile aynı olan her bir kolon tipi için boyuna kesitler alınarak donatıların düşey açılımları yapılacaktır. Kolonlarda boyuna kesit; donatı ek bölgelerini, bindirme boylarını, kolonun üst ucundaki kolon-kiriş birleşim bölgesini de içerecektir. Bu bağlamda, binadaki tüm kolon-kiriş birleşim bölgeleri için geçerli standart detaylarla yetinilmesi kabul edilmeyecektir.
7.13.2.3 - Her bir kolon tipi için ayrı ayrı olmak üzere, sarılma bölgelerinin uzunlukları, bu bölgelere, kolon orta bölgesine ve üstteki kolon-kiriş birleşim bölgesine konulan enine donatıların çap, sayı ve aralıkları ile en kesitteki açılımları çizim üzerinde açık olarak gösterilecektir.
7.13.2.4 - Perde yerleşim planlarında düşey donatıların perde gövdesindeki ve perde uç bölgelerindeki konum, çap ve sayılarının gösterilmesine ek olarak, her bir perde tipi için boyuna kesitler alınarak donatıların düşey açılımları yapılacaktır. Perde boyuna kesidinde kritik perde yüksekliği açık olarak belirtilecektir. Bu yükseklik boyunca ve diğer perde kesimlerinde kullanılan enine donatıların çap, sayı ve aralıkları ile açılımları çizim üzerinde açık olarak gösterilecektir.
7.13.3. Kiriş Detayları
Kiriş detay çizimlerinde, her bir kiriş için ayrı ayrı olmak üzere, kiriş mesnetlerindeki sarılma bölgelerinin uzunlukları, bu bölgelere ve kiriş orta bölgesine konulan enine donatıların çap, sayı ve aralıkları ile açılımları çizim üzerinde açık olarak gösterilecektir.
BÖLÜM 8 - ÇELİK BİNALAR İÇİN DEPREME DAYANIKLI TASARIM
KURALLARI
8.0. SİMGELER
E = Deprem yükü simgesi
G = Sabit yük simgesi
Mpa = Kolonun alt ucunda hesaplanan plastikleşme momenti
Mpi = Kirişin sol ucu i’de hesaplanan pozitif veya negatif plastikleşme momenti
Mpj = Kirişin sağ ucu j’de hesaplanan negatif veya pozitif plastikleşme momenti
Mpü = Kolonun üst ucunda hesaplanan plastikleşme momenti
Q = Hareketli yük simgesi
Vik = Çerçeveli veya perdeli-çerçeveli sistemlerin çerçevelerinde, binanın i’inci
katındaki tüm kolonlarda gözönüne alınan deprem doğrultusunda Bölüm
6’ya göre hesaplanan kesme kuvvetlerinin toplamı
Vis = Çerçeveli veya perdeli-çerçeveli sistemlerin çerçevelerinde, binanın i’inci
katında Denk.8.2’nin hem alttaki hem de üstteki düğüm noktalarında
sağlandığı kolonlarda, gözönüne alınan deprem doğrultusunda
Bölüm 6’ya göre hesaplanan kesme kuvvetlerinin toplamı
*i = Herhangi bir i’inci katta hesaplanan Vis / Vik oranı
8.1. KAPSAM
8.1.1 - Deprem bölgelerinde yapılacak tüm çelik binaların taşıyıcı sistem elemanlarının boyutlandırılması ve birleşimlerinin düzenlenmesi, bu konuda yürürlükte olan ilgili standart ve yönetmeliklerle birlikte, öncelikle bu bölümde belirtilen özel kurallara uyularak yapılacaktır.
8.1.2 - Bu bölümün kapsamı içindeki çelik binaların yatay yük taşıyıcı sistemleri; sadece çelik çerçevelerden, sadece çelik çaprazlı perdelerden veya çerçevelerin, çelik çaprazlı perdeler ya da betonarme perdelerle birleşiminden oluşabilir.
8.1.3 - Çelik bina temelleri ile ilgili kurallar Bölüm 12’de verilmiºtir.
8.2. GENEL KURALLAR
8.2.1. Çelik Taşıyıcı Sistemlerin Sınıflandırılması
Depreme karşı davranışları bakımından, çelik binaların yatay yük taşıyıcı sistemleri, aşağıda tanımlanan iki sınıfa ayrılmıştır. Bu iki sınıfa giren sistemlerin karma olarak kullanılmasına ilişkin özel durum ve koşullar, Bölüm 6’daki 6.5.4’te verilmiştir. Taşıyıcı sistemde betonarme perdelerin kullanılması durumunda Bölüm 7’deki 7.6 veya 7.10’da verilen kurallar uygulanacaktır.
8.2.1.1 - Aşağıda belirtilen çelik taşıyıcı sistemler, Süneklik Düzeyi Yüksek Sistemler olarak tanımlanmıştır:
(a) 8.3’te belirtilen koşulları sağlayan çerçeve türü taşıyıcı sistemler,
(b) 8.4’te belirtilen koşulları sağlayan dışmerkez çaprazlı çelik perdelerden oluşan yatay yük taşıyıcı sistemler,
(c) Yukarıda belirtilen iki tür sistemin birleşiminden oluşturulan çaprazlı çelik perdeli -çerçeveli sistemler.
8.2.1.2 - Aşağıda belirtilen çelik taşıyıcı sistemler, Süneklik Düzeyi Normal Sistemler olarak tanımlanmıştır:
(a) 8.5’te belirtilen koşulları sağlayan çerçeve türü taşıyıcı sistemler,
(b) 8.6’da belirtilen koşulları sağlayan merkezi çaprazlı çelik perdelerden oluşan yatay yük taşıyıcı sistemler,
(c) Yukarıda belirtilen iki tür sistemin birleşiminden oluşturulan çaprazlı çelik perdeli -çerçeveli sistemler.
8.2.2. İlgili Standartlar
Bu bölümün kapsamı içinde bulunan çelik taşıyıcı sistemlerim tasarımı; bu yönetmelikte Bölüm 6’da verilen deprem yükleri ve hesap kuralları, TS-498’de öngörülen diğer yükler, emniyet gerilmeleri yöntemine ilişkin TS-648 ve TS-3357 veya taşıma gücü yöntemine ilişkin TS-4561’deki kurallara göre yapılacaktır. Ancak sadece çerçevelerden oluşan yatay yük taşıyıcı sistemlerinde, TS-4561’in en fazla iki katlı binalara kadar geçerli olduğu gözönünde tutulacaktır.
8.2.3. Emniyet Gerilmeleri, Yük ve Malzeme Güvenlik Katsayıları
8.2.3.1 - Emniyet Gerilmeleri Yöntemi’ne göre yapılan kesit hesaplarında, birleşim ve ekler dışında, emniyet gerilmeleri için TS-648’deki EIY yükleme durumunda izin verilen %15 arttırım, deprem durumunda en fazla %33’e çıkarılabilir.
8.2.3.2 - Taşıma Gücü Yöntemi’ne göre yapılan kesit hesaplarında, deprem etkisini içeren yükleme durumları için TS-4561’deki yük katsayıları aşağıdaki şekilde değiştirilecektir:
1.0 G + 1.0 Q ± 1.0 E (8.1a)
veya daha elverişsiz sonuç vermesi durumunda,
0.9 G ± 1.0 E (8.1b)
Ayrıca, Taşıma Gücü Yöntemi ile TS-4561’e göre yapılacak hesaplarda çelik akma sınırına uygulanacak malzeme güvenlik katsayısı 1.15, betonarme-çelik kompozit döşemelerde beton karakteristik basınç dayanımına uygulanacak malzeme güvenlik katsayısı ise 1.5 olarak alınacaktır.
8.2.3.3 - Bütün deprem bölgelerinde kaynak emniyet gerilmesi veya taşıma gücü %25 oranında azaltılacaktır. Birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde, şantiyede kaynaklı birleşim ve eklerin sertifikalı kaynakçı tarafından yapılması zorunludur.
8.3. SÜNEKLİK DÜZEYİ YÜKSEK ÇERÇEVELER
8.3.1. Enkesit Koşulları
Kesit hesapları TS-648’e göre emniyet gerilmeleri yöntemi ile yapılsa bile, tüm çerçeve elemanlarında başlık genişliği / kalınlığı ve gövde derinliği / kalınlığı oranları için TS-4561, Madde 2.5.4’de verilen koşullara uyulacaktır.
8.3.2. Kolonların Kirişlerden Daha Güçlü Olması Koşulu
8.3.2.1 - Çerçeve türü sistemlerde veya perdeli-çerçeveli sistemlerin çerçevelerinde, gözönüne alınan deprem doğrultusunda her bir kolon - kiriş düğüm noktasına birleşen kolonların plastikleşme momentlerinin toplamı, o düğüm noktasına birleşen kirişlerin plastikleşme momentleri toplamından daha büyük olacaktır (ªekil 8.1):
(Mpa + Mpü) * (Mpi + Mpj) (8.2)
Denk.(8.2), depremin her iki yönü için elverişsiz sonuç verecek şekilde ayrı ayrı uygulanacaktır. Kolon plastikleşme momentlerinin hesabında, depremin yönü ile uyumlu olarak bu momentleri en küçük yapan tasarım eksenel kuvvetleri gözönüne alınacaktır.
Tek katlı binalarda ve çok katlı binaların en üst katındaki düğüm noktalarında Denk.(8.2)’nin sağlanıp sağlanmadığına bakılmayacaktır.
ªekil 8.1
8.3.3. Kolonların Kirişlerden Daha Güçlü Olması Koşulunun Bazı Kolonlarda
Sağlanamaması Durumu
8.3.3.1 - Sadece çerçevelerden veya perde ve çerçevelerin birleşiminden oluşan taşıyıcı sistemlerde, göz önüne alınan deprem doğrultusunda binanın herhangi bir i’inci katında, aşağıdaki Denk.(8.3)’ün sağlanması koşulu ile, ilgili katın alt ve/veya üstündeki bazı düğüm noktalarında Denk.(8.2)’nin sağlanamamış olmasına izin verilebilir.
*i = Vis / Vik * 0.70 (8.3)
8.3.3.2 - Denk.(8.3)’ün sağlanması durumunda, 0.70 < *i < 1.00 aralığında, Denk. (8.2)’nin hem alttaki, hem de üstteki düğüm noktalarında sağlandığı kolonlara etkiyen eğilme momentleri ve kesme kuvvetleri (1/*i) oranı ile çarpılarak arttırılacaktır.
8.3.3.3 - Herhangi bir katta Denk.(8.3)’ün sağlanamaması durumunda, sadece çerçevelerden veya perde ve çerçevelerin birleşiminden oluşan taşıyıcı sistemlerdeki tüm çerçeveler süneklik düzeyi normal çerçeve olarak gözönüne alınacak ve Tablo 6.5’e göre Taşıyıcı Sistem Davranış Katsayısı değiştirilerek hesap tekrarlanacaktır. Ancak Bölüm 6’daki 6.5.4.2’de belirtildiği üzere, süneklik düzeyi normal çerçevelerin, süneklik düzeyi yüksek perdelerle birarada kullanılması da mümkündür.
8.3.4. Çerçevelerde Ek ve Birleşimler
8.3.4.1 - Çerçevelerin kolon-kiriş birleşimlerinde kolon sürekli olacaktır. Kirişin kolon kesitinin başlığına bağlanması durumunda kolon gövdesi kiriş başlığı seviyesinde berkitme levhaları ile güçlendirilecektir.
8.3.4.2 - Birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde, eğilme aktaran birleşim ve eklerde kaba bulon kullanılamaz. Ancak, öngermeli olarak kullanılan yüksek dayanımlı bulonlar ve ankraj bulonları bu kısıtlamanın dışındadır. Yüksek dayanımlı bulonlar ISO 8.8 veya 10.9 kalitesinde olacaktır.
8.3.4.3 - Kolon ekleri, kolon-kiriş birleşim yerinden en az kat yüksekliğinin 1/4’ü kadar uzakta yapılacaktır. Eklerin küt kaynakla yapılması durumunda, kaynak ağzı açılacak ve derin penetrasyonlu kaynak kullanılacaktır.
8.3.4.4 - Köşe kaynaklı ya da öngermesiz bulonlu kolon-kiriş birleşimlerinin yük aktarma gücü, birleşime bağlanan elemanın taşıma gücünün 1.20 katından daha az olamaz. Diğer tür kolon-kiriş birleşimlerinde, birleşimin yük aktarma gücü, birleşime bağlanan elemanın kendi taşıma gücünden hiçbir zaman daha az olamaz.
8.3.4.5 - Kiriş ekleri, kolon-kiriş birleşim yerinden en az kiriş yüksekliği kadar uzakta yapılacaktır.
8.3.4.6 - Birleşim ve ek hesaplarının proje hesap raporlarında ayrıntılı olarak verilmesi zorunludur.
8.4. SÜNEKLİK DÜZEYİ YÜKSEK ÇELİK ÇAPRAZLI PERDELER
Süneklik düzeyi yüksek çelik çaprazlı perdeler; kolonlar, kirişler ve düğüm noktalarına dışmerkez olarak bağlanan çapraz örgü çubuklarından oluşan yatay yük taşıyıcı sistem elemanlarıdır. Bu elemanlara uygulanacak koşullar aşağıda belirtilmiştir:
8.4.1 - Örgü çubuklarının kolon-kiriş birleşim noktasına ya da iki örgü çubuğunun bir kiriş üzerindeki ortak birleşim noktasına göre dışmerkezliği, perde kolonları arasındaki açıklığın 1/5’i ile 1/10’u arasında seçilecektir. Dışmerkez örgü çubuklarının kirişle birleşme noktalarında, kirişin yanal burkulmasının ve ayrıca yerel burkulmaların önlenmesi için gerekli önlemler alınacaktır.
8.4.2 - Örgü çubuklarının kolonlara bağlandığı çaprazlı perdelerde, bağlantı kolon kesitinin başlığına yapılacaktır. Kolon gövdesine bağlantı yapılamaz.
8.4.3 - Basınç kuvveti de alacak şekilde hesaplanan örgü çubuklarının narinlik oranı 100’den fazla olamaz.
8.4.4 - Birden çok parçalı olup basınç kuvveti de alan örgü çubuklarında, TS-648’in ara bağlantılara ilişkin tüm kuralları geçerlidir.
8.4.5 - Örgü çubuklarının birleşimlerinde kaba bulon kullanılması durumunda, bulonların emniyet gerilmeleri %33 azaltılacaktır.
8.5. SÜNEKLİK DÜZEYİ NORMAL ÇERÇEVELER
8.5.1 - Süneklik düzeyi normal çerçevelerde, süneklik düzeyi yüksek çerçeveler için yukarıda 8.3.1, 8.3.2 ve 8.3.3’te verilen koşullara uyulması zorunlu değildir.
8.5.2 - Süneklik düzeyi yüksek çerçeveler için yukarıda 8.3.4’te verilen koºullar, 8.3.4.2 hariç olmak üzere, süneklik düzeyi normal çerçeveler için de geçerlidir.
8.5.3 - Süneklik düzeyi normal çerçevelerde ek ve birleşimlerin hesabında, Bölüm 6’ya göre bulunan iç kuvvetlerin iki katı kullanılacaktır.
8.6. SÜNEKLİK DÜZEYİ NORMAL ÇELİK ÇAPRAZLI PERDELER
Süneklik düzeyi normal çelik çaprazlı perdeler; kolonlar, kirişler ve düğüm noktalarına merkezi olarak bağlanan çapraz örgü çubuklarından oluşan yatay yük taşıyıcı sistem elemanlarıdır. Bu elemanlara uygulanacak koşullar aşağıda belirtilmiştir:
8.6.1 - Çaprazların sadece çekmeye çalışmak üzere hesaplanması durumunda, çapraz örgü çubuklarının narinlik oranı 250’yi aşmayacaktır.
8.6.2 - Basınç kuvveti de alacak şekilde hesaplanan örgü çubuklarının narinlik oranı 100’den fazla olamaz.
8.6.3 - Birden çok parçalı olup basınç kuvveti de alan örgü çubuklarında, TS-648’in ara bağlantılara ilişkin tüm kuralları geçerlidir.
8.6.4 - Örgü çubuklarının birleşimlerinde kaba bulon kullanılması durumunda, bulonların emniyet gerilmeleri %33 azaltılacaktır.
BÖLÜM 9 - AHŞAP BİNALAR İÇİN DEPREME DAYANIKLI TASARIM
KURALLARI
9.1. KAPSAM
Deprem bölgelerinde hem düşey, hem de yatay yükler için taşıyıcı duvarları ve döşemeleri ahşap iskeletli olarak yapılan ahşap binaların veya bina türü yapıların tasarımı, bu konuda yürürlükte olan ilgili standart ve yönetmeliklerle birlikte, öncelikle bu bölümde belirtilen kurallara göre yapılacaktır. Ahşap binaların temellerine ilişkin kurallar Bölüm 12’de verilmiºtir.
9.2. GENEL KURALLAR
9.2.1 - Ahşap binaların boyutlandırılması için bu bölümde verilen tüm kurallara uyulacak ve Bölüm 6’ya göre ayrıca deprem hesabı yapılmayacaktır.
9.2.2 - Ahşap binalar bütün deprem bölgelerinde, bodrum katı hariç olmak üzere en fazla iki katlı olarak yapılacaktır.
9.2.3 - Ahşap binaların, varsa bodrum katları, Bölüm 10’da verilen kurallara göre yığma kargir olarak yapılacaktır. Zemin katlar da, Bölüm 10’a göre yığma kargir olarak yapılabilir.
9.2.4 - Ahşap binalarda bodrum kat dışında her bir katın yüksekliği, döşeme üstünden döşeme üstüne 3 m’den fazla olmayacaktır. Bodrum kat yapılması durumunda, bu katın yüksekliği 2.40 m’den fazla olmayacaktır.
9.2.5 - Ahşap binaların taşıyıcı duvarları, planda olabildiğince düzenli ve ana eksenlere göre simetrik veya simetriğe yakın biçimde yerleştirilecektir. Tüm katlarda taşıyıcı duvarlar üstüste gelecek şekilde düzenlenecektir. Kısmi bodrum yapılmasından olabildiğince kaçınılmalıdır.
9.3. TAªIYICI DUVARLAR
9.3.1. Duvar Taşıyıcı İskeleti
9.3.1.1 - Taşıyıcı duvarların ahşap iskeleti aşağıdaki elemanlardan oluşturulacaktır:
(a) En fazla 1.5 m ara ile konulacak dikmeler,
(b) Dikmelerin altına konulacak taban kiriºleri,
(c) Dikmelerin üstüne konulacak başlık kirişleri,
(d) Dikmeleri duvar boyunca birbirine bağlayarak taban ve başlık kirişleri ile birlikte duvarda dikdörtgen gözler oluşturan yatay ara kiriºler,
(e) Oluºturulan dikdörtgen gözleri üçgen gözlere bölen çaprazlar.
9.3.1.2 - Tek katı ahşap olan binalarda dikmeler, taban ve başlık kirişleri ile çaprazların enkesit boyutları en az 10 cm x 10 cm, ara kirişlerin enkesit boyutları ise en az 5 cm x 10 cm olacaktır.
9.3.1.3 - Her iki katı da ahşap olan binalarda dikmeler, taban ve başlık kirişleri ile çaprazların enkesit boyutları en az 12 cm x 12 cm, ara kirişlerin enkesit boyutları ise en az 6 cm x 12 cm olacaktır.
9.3.1.4 - Dikmeler ve çaprazlar tek parçalı olacaktır. Taban kirişleri ile başlık kirişlerinde ise ek yapılabilir. Ancak ekler eğri göğüslü bindirme şeklinde yapılacak, cıvata ya da kiriş kalınlığına eşit boydaki çivilerle bağlanacaktır (ªekil 9.1).
9.3.1.5 - Dikmeler ve çaprazlar, taban kirişine ve başlık kirişine geçmeli olarak birleştirilecek ve ayrıca çivi ile pekiştirilecektir. Geçmeli birleşim yapılmaması durumunda, çivili köşe takozları kullanılacaktır (ªekil 9.2).
9.3.1.6 - Diğer eleman bağlantıları, düz ya da eğri göğüslü zıvana şeklinde yapılacaktır.
ªekil 9.1
ªekil 9.2
9.3.2. Taşıyıcı Duvarların Minimum Toplam Uzunluğu
Planda birbirine dik doğrultuların her biri boyunca uzanan ahşap taşıyıcı duvarların, pencere ve kapı boşlukları hariç olmak üzere, toplam uzunluğunun brüt kat alanına (konsol döşemeler hariç) oranı (0.20 I) m/m2 ’den daha az olmayacaktır. Burada I, Bölüm 6’da tanımlanan Bina Önem Katsayısıdır.
9.3.3. Taşıyıcı Duvarların Maksimum Mesnetlenmemiş Uzunluğu
Herhangi bir taşıyıcı duvarın, planda kendisine dik olarak saplanan taşıyıcı duvar eksenleri arasında kalan mesnetlenmemiş uzunluğu, 4.5 m'yi geçmeyecektir. Aksi durumda dikmeler, en fazla 4.5 m ara ile döşeme kirişlerine veya çatı makaslarına çapraz elemanlarla bağlanacaktır (ªekil 9.3).
ªekil 9.3
9.3.4. Taşıyıcı Duvar Boşlukları
9.3.4.1 - Bina köşesine en yakın pencere veya kapı boşluğu ile bina köşesi arasında bırakılacak dolu duvar parçasının plandaki uzunluğu 1.5 m’den az olmayacaktır.
9.3.4.2 - Bina köşeleri dışında, pencere ve kapı boşlukları arasında kalan dolu duvar parçalarının plandaki uzunluğu 0.75 m’den az olmayacaktır.
9.3.5. Lentolar ve Hatıllar
9.3.5.1 - Zemin katı yığma kargir olan binaların hatıl ve lentoları Bölüm 10’da verilen kurallara göre yapılacaktır.
9.3.5.2 - Ahşap taşıyıcı duvarlarda kapı üstü lentoları ile pencerelerin alt ve üst lentoları, dikmelerin enkesitinde olacak ve lentoların dikmelere birleşimi geçmeli olarak yapılacaktır.
9.3.6. Duvar Dolgusu ve Kaplaması
9.3.6.1 - Yukarıdaki 9.3.1.1’e göre ahşap taşıyıcı duvarlarda oluşturulan üçgen gözler; hafif tuğla, kerpiç, ahşap yonga veya uygun izolasyon maddeleri ile doldurulacaktır.
9.3.6.2 - Duvar yüzeyleri tahta veya oluklu kaplama malzemesi ile kaplanacak ya da rabits teli, ahşap çıta veya kamış ile kaplanarak sıvanacaktır.
9.4. DÖªEMELER VE ÇATILAR
Ahşap binaların döşeme ve çatıları da ahşap olarak yapılacaktır. zemin kattaki döşeme kirişleri taban kirişleri üzerine, diğer katlardaki döşeme kirişleri ve çatı makasları ise başlık kirişleri üzerine oturtulacak, çivili olarak birleştirilecektir (ªekil 9.4).
ªekil 9.4
BÖLÜM 10 - YIĞMA KARGIR BİNALAR İÇİN DEPREME DAYANIKLI
TASARIM KURALLARI
10.1. KAPSAM
Deprem bölgelerinde yapılacak olan ve hem düşey, hem de yatay yükler için tüm taşıyıcı sistemi doğal veya yapay malzemeli taşıyıcı duvarlar ile oluşturulan yığma kargir binalar’ın veya bina türü yapıların boyutlandırılması ve donatılması, bu konuda yürürlükte olan ilgili standart ve yönetmeliklerle birlikte, öncelikle bu bölümde belirtilen kurallara göre yapılacaktır. Yığma kargir binaların temellerine ilişkin kurallar Bölüm 12’de verilmiºtir.
10.2. GENEL KURALLAR
10.2.1 - Yığma kargir binalar için bu bölümde verilen tüm kurallara uyulması durumunda, Bölüm 6’ya göre ayrıca deprem hesabı yapılması gerekli değildir. Ancak, deprem hesabı yapılması durumunda, bu bölümde verilen kuralların tümüne uyulması koşulu ile, S(T1) = 2.5 ve Ra(T1) = 2.5 alınarak Bölüm 6’da 6.7’de verilen hesap yöntemi uygulanacaktır.
10.2.2 - Aşağıdaki 10.5.2’de belirtilen durum dışında, yığma kargir binalar için yapımına izin verilen en fazla kat sayıları, deprem bölgelerine göre Tablo 10.1’de verilmiºtir.
10.2.3 - Tablo 10.1’de verilen en fazla kat sayıları, zemin kat ile üstündeki tam katların toplamına karşı gelmekte olup bunlara ek olarak, brüt kat alanı temeldeki bina brüt alanının %25’inden az olmak koşulu ile, tek bir çatı katı ve ayrıca tek bir bodrum katı yapılabilir. Minimum %25 koşulunu sağlamayan çatı katı, tam kat olarak sayılacaktır. Birden fazla bodrum yapılması durumunda ise, Tablo 10.1’de verilen en fazla kat sayısı bir kat azaltılacaktır.
10.2.4 - Yığma kargir binalarda her bir katın yüksekliği, döşeme üstünden döşeme üstüne 3 m’den fazla olmayacaktır.
10.2.5 - Yığma kargir binaların taşıyıcı duvarları, planda olabildiğince düzenli ve ana eksenlere göre simetrik veya simetriğe yakın biçimde düzenlenecektir. Kısmi bodrum yapılmasından olabildiğince kaçınılmalıdır.
10.2.6 - Tüm taşıyıcı duvarlar planda mutlaka üst üste gelecek biçimde yapılacaktır.
TABLO 10.1 - İZİN VERİLEN EN FAZLA KAT SAYISI
(Tek bodrum katı hariç)
Deprem Bölgesi En Fazla
Kat Sayısı
1 2
2, 3 3
4 4
10.3. TAªIYICI DUVARLAR
10.3.1. Taşıyıcı Duvar Malzemesi
10.3.1.1 - Taşıyıcı duvar yapımında yığma kargir malzemeleri olarak Türk Standardlarına uygun doğal taş, dolu tuğla, TS-2510 ve TS-705’te tanımlanan maksimum boşluk oranlarını sağlayan düşey boşluklu tuğlalar, dolu beton briket veya benzeri bloklar kullanılacaktır.
10.3.1.2 - Boşluklu beton briket, curuflu briket, yatay delikli tuğlalar, TS-2510 ve TS-705’te tanımlanan maksimum boşluk oranlarını sağlamayan düşey boşluklu tuğlalar, TS-4377’ye göre dolgu duvarları için imal edilen diğer tuğlalar, blok tuğlalar ve benzeri biçim verilmiş bloklar hiçbir zaman taşıyıcı duvar malzemesi olarak kullanılmayacaktır.
10.3.1.3 - Doğal taş taşıyıcı duvarlar, yığma binaların sadece bodrum ve zemin katlarında kullanılacaktır.
10.3.1.4 - Yığma binaların sadece bodrum katlarında beton taşıyıcı duvar yapılabilir.
10.3.1.5 - Taşıyıcı duvarlarda kullanılacak yığma yapı malzemelerinin en düşük basınç dayanımı, brüt basınç alanına göre 50 kg/cm2 ’den daha az olmayacaktır. Bodrum katlarda kullanılacak doğal taşların basınç dayanımı ise en az 100 kg/cm2 olacaktır. Bodrum katlarda beton duvar yapılması durumunda, kullanılacak en düşük beton kalitesi C16 (BS16) olacaktır.
10.3.1.6 - Taşıyıcı duvarlarda harç malzemesi olarak, çimento takviyeli kireç harcı (çimento/kireç/kum hacımsal oranı=1/2/9) veya çimento harcı (çimento/kum hacımsal oranı =1/4) kullanılacaktır.
10.3.2. Minimum Taşıyıcı Duvar Kalınlıkları
Taşıyıcı duvarlarda uygulanması zorunlu olan minimum duvar kalınlıkları, sıva kalınlıkları gözönüne alınmamak üzere, yapılacak kat sayısına göre Tablo 10.2’de verilmiştir. Bodrum kat yapılmaması durumunda, zemin kat ve üstündeki katlar için tabloda verilen minimum duvar kalınlıkları aynen uygulanacaktır. 10.2.3’e göre yapımına izin verilen ek çatı katlarında, bir alttaki kat için tanımlanan duvar kalınlığı uygulanacaktır.
10.3.3. Taşıyıcı Duvarların Minimum Toplam Uzunluğu
Planda birbirine dik doğrultuların her biri boyunca uzanan taşıyıcı duvarların, pencere ve kapı boşlukları hariç olmak üzere, toplam uzunluğunun brüt kat alanına (konsol döşemeler hariç) oranı (0.25 I) m/m2 ’den daha az olmayacaktır (ªekil 10.1). Burada I, Bölüm 6’da tanımlanan Bina Önem Katsayısıdır.
10.3.4. Taşıyıcı Duvarların Maksimum Mesnetlenmemiş Uzunluğu
10.3.4.1 - Herhangi bir taşıyıcı duvarın, planda kendisine dik olarak saplanan taşıyıcı duvar eksenleri arasında kalan mesnetlenmemiş uzunluğu, birinci derece deprem bölgesinde 5.5 m’yi, diğer deprem bölgelerinde ise 7.0 m’yi geçmeyecektir.
TABLO 10.2 - TAŞIYICI DUVARLARIN MİNİMUM KALINLIKLARI
Deprem Bölgesi İzin Verilen
Katlar Doğal Taş
(cm) Beton
(cm) Tuğla
(kalınlık) Diğerleri
(cm)
1, 2, 3, 4 Bodrum kat
Zemin kat 50
50 25
¦
1
1 20
20
1, 2, 3, 4 Bodrum kat
Zemin kat
Birinci kat 50
50
¦
25
¦
¦
1.5
1
1 30
20
20
2, 3, 4 Bodrum kat
Zemin kat
Birinci kat
İkinci kat 50
50
¦
¦
25
¦
¦
¦
1.5
1.5
1
1 30
30
20
20
4 Bodrum kat
Zemin kat
Birinci kat
İkinci kat
Üçüncü kat 50
50
¦
¦
¦
25
¦
¦
¦
¦
1.5
1.5
1.5
1
1 30
30
30
20
20
ªekil 10.1
10.3.4.2 - Yukarıdaki 10.3.4.1’de belirtilen koşulun sağlanmaması durumunda, bina köşelerinde ve planda eksenden eksene aralıkları 4.0 m’yi geçmemek üzere aşağıdaki 10.4.3’e göre kat yüksekliğince betonarme düşey hatıllar yapılacaktır. Ancak bu tür duvarların mesnetlenmemiş uzunluğu 16 m’den fazla olmayacaktır (ªekil 10.2).
ªekil 10.2
10.3.5. Taşıyıcı Duvar Boşlukları
Taşıyıcı duvarlarda bırakılacak boşluklar için aşağıdaki kurallara uyulacaktır (ªekil 10.3):
10.3.5.1 - Bina köşesine en yakın pencere veya kapı boşluğu ile bina köşesi arasında bırakılacak dolu duvar parçasının plandaki uzunluğu, birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde 1.5 m’den, üçüncü ve dördüncü derece deprem bölgelerinde ise 1.0 m’den az olmayacaktır.
10.3.5.2 - Bina köşeleri dışında, pencere ve kapı boşlukları arasında kalan dolu duvar parçalarının plandaki uzunluğu, birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde 1.0 m’den, üçüncü ve dördüncü derece deprem bölgelerinde ise 0.8 m’den az olmayacaktır.
10.3.5.3 - Pencere veya kapı boşluklarının her iki kenarında aşağıdaki 10.4.3’e göre betonarme düşey hatıllar yapılması durumunda, 10.3.5.1 ve 10.3.5.2’de verilen minimum dolu duvar parçası uzunlukları %20 azaltılabilir.
10.3.5.4 - Bina köşeleri dışında, birbirini dik olarak kesen duvarların arakesitine en yakın pencere veya kapı boşluğu ile duvarların arakesiti arasında bırakılacak dolu duvar parçasının plandaki uzunluğu, tüm deprem bölgelerinde 0.50 m’den az olmayacaktır. Aksi durumda, boşluklarının her iki kenarında aşağıdaki 10.4.3’e göre kat yüksekliğince betonarme düşey hatıllar yapılması zorunludur.
10.3.5.5 - Kapı ve pencere boşluklarının herbirinin plandaki uzunluğu 3.0 m’den fazla olmayacaktır.
10.3.5.6 - Herhangi bir duvarın 10.3.4’te tanımlanan mesnetlenmemiş uzunluğu boyunca kapı ve pencere boşluklarının plandaki uzunluklarının toplamı, mesnetlenmemiş duvar uzunluğunun %40'ından fazla olmayacaktır.
10.3.5.7 - Pencere veya kapı boşluklarının her iki kenarında aşağıdaki 10.4.3’e göre kat yüksekliğince betonarme düşey hatıllar yapılması durumunda, 10.3.5.5’te tanımlanan maksimum boşluk uzunluğu ve 10.3.5.6’da tanımlanan maksimum boşluk oranı %20 arttırılabilir.
ªekil 10.3
10.4. LENTOLAR VE HATILLAR
10.4.1. Lentolar
10.4.1.1 - Pencere ve kapı lentolarının duvarlara oturan kısımlarının her birinin uzunluğu, serbest lento açıklığının %15’inden ve 20 cm’den az olmayacaktır.
10.4.1.2 - Lento enkesit boyutları ile boyuna ve enine donatılar, yatay hatıllar için aşağıda 10.4.2.1’de verilen değerlerden daha az olmayacaktır.
10.4.2. Yatay Hatıllar
10.4.2.1 - Merdiven sahanlıkları da dahil olmak üzere, her bir döşemenin taşıyıcı duvarlara oturduğu yerlerde, betonarme döşeme ile birlikte (monolitik olarak) dökülmek üzere, aşağıdaki koşulları sağlayan betonarme yatay hatıllar yapılacaktır.
(a) Yatay hatılların genişliği taşıyıcı duvar genişliğine eşit olacak, yüksekliği ise 20 cm’den az olmayacaktır.
(b) Hatıllarda beton kalitesi en az C16 (BS16) olacak, içlerine taº duvarlarda en az üçü altta, üçü üstte olmak üzere 6*10, diğer taşıyıcı duvarlarda ise en az 4*10 boyuna donatı ile birlikte en fazla 25 cm ara ile *8’lik etriye konulacaktır. Boyuna donatılar köşelerde ve kesişme noktalarında sürekliliği sağlayacak biçimde bindirilecektir (ªekil 10.4).
ªekil 10.4
10.4.2.2 - Moloz taş duvarlarda, döşeme ve merdiven sahanlıkları dışında, düşeyde eksenden eksene aralıkları 1.5 m’yi geçmemek üzere 10.4.2.1’deki kurallara uygun olarak betonarme yatay hatıl yapılacaktır.
10.4.3. Düşey Hatıllar
10.4.3.1 - Yığma kargir binaların depreme dayanıklılıkların arttırılması amacı ile bina köşelerinde, taşıyıcı duvarların düşey arakesitlerinde, kapı ve pencere boşluklarının her iki yanında kat yüksekliğince betonarme düşey hatıllar yapılması uygundur.
10.4.3.2 - Düşey hatıllar, her iki yandan gelen taşıyıcı duvarların örülmesinden sonra duvarlara paralel olarak konulacak kalıpların arasındaki kısmın donatılarak betonlanması ile yapılacaktır (ªekil 10.5).
10.4.3.3 - Bina köşelerinde ve taşıyıcı duvarların arakesitlerinde düşey hatılların enkesit boyutları kesişen duvarların kalınlıklarına eşit olacaktır. Pencere ve kapı boşluklarının her iki yanına yapılacak düşey hatıllarda ise, hatılın duvara dik enkesit boyutu duvar kalınlığından, diğer enkesit boyutu ise 20 cm’den az olmayacaktır.
10.4.3.4 - Düşey hatıllarda beton kalitesi en az C16 (BS16) olacak, içlerine taº duvarlarda her iki duvar yüzüne paralel en az üç adet olmak üzere 6*12, diğer taşıyıcı duvarlarda ise en az 4*12 boyuna donatı ile birlikte en fazla 20 cm ara ile *8’lik etriye konulacaktır. Boyuna donatılar için temelde ve katlar arasında filiz bırakılacak, donatı uçları sürekliliği sağlamak üzere uygun şekilde kenetlenecektir (ªekil 10.5).
10.5. DÖªEMELER
10.5.1 -Yığma kargir binalarda, TS-500’deki kurallara göre boyutlandırılarak donatılan betonarme plak döşemeler veya dişli döşemeler kullanılacaktır.
10.5.2 - Döşemeleri yukarıdaki 10.5.1’e uymayan yığma binalar, bütün deprem bölgelerinde, varsa bodrum kat hariç olmak üzere, en fazla iki katlı olarak yapılacaktır. Bu tür binalarda da, döşemelerin oturduğu yatay hatıllar 10.4.2’ye göre yapılacaktır.
10.5.3 - Konsol şeklindeki balkonlar, kornişler ve çatı saçakları sadece kat döşemelerinin devamı olarak yapılacak ve serbest konsol uzunluğu 1.5 m’den fazla olmayacaktır. Konsol şeklinde yapılan merdivenlerin serbest konsol uzunluğu ise en fazla 1.0 m olacaktır.
ªekil 10.5
10.6. ÇATILAR
10.6.1 - Yığma kargir binaların çatıları; betonarme teras çatı, ahşap veya çelik oturtma çatı olarak yapılabilir.
10.6.2 - Ahşap çatı donanımının döşeme ve taşıyıcı duvarların üstündeki yatay hatıllar ile bağlantıları TS-2510’da verilen kurallara göre yapılacaktır.
10.6.3 - En üst kattaki yatay hatıla oturan çatı kalkan duvarının yüksekliğinin 2 m’yi geçmesi durumunda, düşey ve eğik hatıllar yapılacaktır (ªekil 10.6).
ªekil 10.6
10.7. TAªIYICI OLMAYAN DUVARLAR
10.7.1 - Taşıyıcı olmayan bölme duvarlarının kalınlığı en az 1/2 tuğla veya tuğla dışı malzemelerde en az 10 cm olacaktır. Bu duvarlar, her iki uçta taşıyıcı duvarlara düşey arakesit boyunca bağlanarak örülecektir. Taşıyıcı olmayan duvarların üstü ile tavan döşemesinin altı arasında en az 1 cm boşluk bırakılacak, ancak düzlemine dik deprem yüklerinin etkisi altında duvarın devrilmemesi için gerekli önlemler alınacaktır.
10.7.2 - Teraslarda yığma duvar malzemesi ile yapılan korkulukların yüksekliği 60 cm’den fazla olmayacaktır.
10.7.3 - Yığma duvar malzemesi ile yapılan bahçe duvarlarının yüksekliği, kaldırım düzeyinden itibaren 1.0 m’den fazla olmayacaktır.
BÖLÜM 11 - KERPİÇ BİNALAR İÇİN DEPREME DAYANIKLI TASARIM
KURALLARI
11.1. KAPSAM
Deprem bölgelerinde yapılacak olan ve hem düşey, hem de yatay yükler için tüm taşıyıcı sistemi kerpiç taşıyıcı duvarlar ile oluşturulan kerpiç binalar'ın boyutlandırılması ve donatılması, bu konuda yürürlükte olan ilgili standart ve yönetmeliklerle birlikte, öncelikle bu bölümde belirtilen kurallara göre yapılacaktır.
11.2. GENEL KURALLAR
11.2.1 - Kerpiç binaların boyutlandırılması için bu bölümde verilen tüm kurallara uyulacak ve Bölüm 6’ya göre ayrıca deprem hesabı yapılmayacaktır.
11.2.2 - Kerpiç binalar bütün deprem bölgelerinde, bodrum katı hariç olmak üzere tek katlı olarak yapılacaktır. Bölüm 6, Tablo 6.3’e göre Bina Önem Katsayısı I=1 den büyük olan kerpiç bina yapılamaz.
11.2.3 - Kerpiç tek katın yüksekliği, döşeme üstünden döşeme üstüne 2.70 m’den fazla olmayacaktır. Bodrum kat yapılması durumunda ise, bu katın yüksekliği 2.40 m’den fazla olmayacaktır.
11.2.4 - Kerpiç binalar planda dikdörtgen olacak ve taşıyıcı duvarlar, ana eksenlere göre simetrik veya simetriğe yakın biçimde düzenlenecektir. Kısmi bodrum yapılmayacaktır.
11.3. TEMELLER VE TAªIYICI DUVARLAR
11.3.1. Temeller
11.3.1.1 - Temeller, bodrumsuz binalarda en az 50 cm, bodrumlu binalarda ise en az 60 cm kalınlıkta moloz taş duvar olarak yapılacaktır.
11.3.1.2 - Temel derinliği, don derinliğinin altında olmak üzere, en az 80 cm olacaktır. Temel duvarları, dış zemin yüzeyinden en az 50 cm yukarıya çıkacak şekilde yapılacaktır.
11.3.1.3 - Temel duvarlarında harç malzemesi olarak çimento harcı (çimento/kum hacımsal oranı=1/4) veya çimento takviyeli kireç harcı (çimento/kireç/kum hacımsal oranı =1/2/9) kullanılacaktır.
11.3.2. Taşıyıcı Duvar Malzemesi
11.3.2.1 - Taşıyıcı duvarlarda kullanılacak kerpiçlerin üretimi TS-2514’e göre yapılacak ve duvar yapımında dinlendirilmiş kerpiç harcı kullanılacaktır.
11.3.2.2 - Normal kerpiç boyutları, cm olarak, 12x30x40 (ana) ve 12x19x40 (kuzu), ya da 12x18x30 (ana) ve 12x25x30 (kuzu) olacaktır.
11.3.2.3 - Bodrum katlardaki moloz taş duvarlarda harç malzemesi olarak, birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde çimento takviyeli kireç harcı (çimento/kireç/kum hacımsal oranı=1/2/9) kullanılacaktır. Üçüncü, dördüncü derece deprem bölgelerinde kireç harcı (kireç/kum hacımsal oranı=1/3) kullanılabilir.
11.3.3. Minimum Taşıyıcı Duvar Kalınlıkları
11.3.3.1 - Taşıyıcı dış kerpiç duvarlar en az 1.5, taşıyıcı iç kerpiç duvarlar ise en az 1 kerpiç boyu kalınlığında olacaktır.
11.3.3.2 - Bodrum katlardaki moloz taş duvarların kalınlığı en az 50 cm olacaktır.
11.3.4. Taşıyıcı Duvarların Minimum Toplam Uzunluğu
Planda birbirine dik doğrultuların her biri boyunca uzanan taşıyıcı duvarların, pencere ve kapı boşlukları hariç olmak üzere, toplam uzunluğunun brüt kat alanına (konsol döşemeler hariç) oranı 0.25 m/m2 ’den daha az olmayacaktır.
11.3.5. Taşıyıcı Duvarların Maksimum Mesnetlenmemiş Uzunluğu
Herhangi bir taşıyıcı duvarın, planda kendisine dik olarak saplanan taşıyıcı duvar eksenleri arasında kalan mesnetlenmemiş uzunluğu, 4.5 m’yi geçmeyecektir.
11.3.6. Taşıyıcı Duvar Boşlukları
Taşıyıcı duvarlarda bırakılacak boşluklar için aşağıdaki kurallara uyulacaktır:
11.3.6.1 - Bina köşesine en yakın pencere veya kapı boşluğu ile bina köşesi arasında bırakılacak dolu duvar parçasının plandaki uzunluğu 1.0 m’den az olmayacaktır.
11.3.6.2 - Bina köşeleri dışında, pencere ve kapı boşlukları arasında kalan dolu duvar parçalarının plandaki uzunluğu 1.0 m’den az olmayacaktır.
11.3.6.3 - Pencere veya kapı boşluklarının her iki kenarına ikişer adet 10 cm x 10 cm kesitinde ahşap dikmeler konulması durumunda, 11.3.6.2’de verilen minimum dolu duvar parçası uzunluğu 0.80 m’ye indirilebilir. Konulacak ahşap dikmeler pencere altı hatılına ve pencere üstü lentosuna bağlanacaktır.
11.3.6.4 - Bina köşeleri dışında, birbirini dik olarak kesen duvarların arakesitine en yakın pencere veya kapı boşluğu ile duvarların arakesiti arasında bırakılacak dolu duvar parçasının plandaki uzunluğu 0.50 m’den az olmayacaktır.
11.3.6.5 - Kapı boşlukları yatayda 1.00 m’den, düşeyde 2.10 m’den fazla olmayacaktır. Duvara dik olarak saplanan taşıyıcı duvarların eksenleri arasında birden fazla kapı boşluğu bırakılmayacaktır.
11.3.6.6 - Pencere boşlukları yatayda 0.90 m’den, düşeyde 1.20 m’den fazla olmayacaktır.
11.4. LENTOLAR VE HATILLAR
11.4.1. Lentolar
11.4.1.1 - Kapı üstleri ile pencerelerin alt ve üstlerine ikişer adet 10 cm x 10 cm kesitinde ahşap kadronla lento yapılacaktır.
11.4.1.2 - Pencere ve kapı lentolarının duvarlara oturan kısımlarının her birinin uzunluğu 20 cm’den az olmayacaktır.
11.4.2. Hatıllar
11.4.2.1 - Temel duvarlarının ya da bodrumlu binalarda bodrum duvarlarının üzerine, aşağıda tanımlanan betonarme veya ahşap hatıllar yapılacaktır.
(a) Betonarme hatıllar, duvar genişliğinde ve en az 15 cm yüksekliğinde olacaktır. Kullanılacak betonun kalitesi en az C14 (BS14) olacaktır (minimum dozaj: 250 kg/m3). Hatılın içine en az üçü altta, üçü üstte olmak üzere 6*10 boyuna donatı ile birlikte en fazla 25 cm ara ile *8’lik etriye konulacaktır.
(b) Ahşap hatıllar, 10 cm x 10 cm kesitinde katranlanmış iki adet kadronun dış yüzleri iç ve dış duvar yüzeyleri ile çakışmak üzere yerleştirilmesi ile yapılacaktır. Bu kadronlar 50 cm’de bir 5 cm x 10 cm kesitli dikine kadronlarla çivili olarak birleştirilecek ve araları taş kırıntısı ile doldurulacaktır.
11.4.2.2 - Kerpiç duvarların üzerine çatı seviyesinde yapılacak hatıllara ilişkin kurallar aşağıda tanımlanmıştır.
(a) Çatının ahşap makas veya aşağıdaki 11.5.2’ye göre toprak dam şeklinde yapılması durumunda, çatı hatılları 11.4.2.1’in (b) paragrafı'na göre ahşap olarak yapılacaktır.
(b) Çatının betonarme plak olarak yapılması durumunda, en az 20 cm yüksekliğinde betonarme çatı hatılları yapılacaktır. Kullanılacak betonun kalitesi en az C14 (BS14) olacak (minimum dozaj: 250 kg/m3), hatılın içine en az 4*10 boyuna donatı ile birlikte en fazla 25 cm ara ile *8’lik etriye konulacaktır.
11.5. ÇATILAR
11.5.1 - Kerpiç binaların çatıları, dış duvarları en fazla 50 cm aşacak şekilde saçaklı olarak ve olabildiğince hafif yapılacaktır.
11.5.2 - Birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde toprak dam yapılmayacaktır. Üçüncü ve dördüncü derece deprem bölgelerinde ise toprak damın kalınlığı 15 cm’yi geçmeyecektir.
11.5.3 - Kerpiç binaların çatıları, ahşap makas veya betonarme plak teras çatı şeklinde de yapılabilir.
BÖLÜM 12 - TEMEL ZEMİNİ VE TEMELLER İÇİN DEPREME
DAYANIKLI TASARIM KURALLARI
12.0. SİMGELER
Ao = Bölüm 6’da tanımlanan Etkin Yer İvmesi Katsayısı
Ch = Toprak basıncının hesabında kullanılan yatay eşdeğer deprem katsayısı
Cv = Toprak basıncının hesabında kullanılan düşey eşdeğer deprem katsayısı
H = Üniform zeminin toplam yüksekliği veya tabakalı zemin durumunda tabaka
kalınlıklarının toplamı
h1 = Zeminin en üst tabakasının kalınlığı
I = Bölüm 6’da tanımlanan Bina Önem Katsayısı
i = Aktif veya pasif basınç tarafındaki zemin yüzeyinin yatayla yukarıya doğru
yaptığı şev açısı
Kas = Statik aktif basınç katsayısı
Kad = Dinamik aktif basınç katsayısı
Kat = Toplam aktif basınç katsayısı
Kps = Statik pasif basınç katsayısı
Kpd = Dinamik pasif basınç katsayısı
Kpt = Toplam pasif basınç katsayısı
Pad = Zemin kütlesinden oluşan dinamik aktif basınç kuvvetinin bileşkesi
Ppd = Zemin kütlesinden oluşan dinamik pasif basınç kuvvetinin bileşkesi
pad (z) = Zemin kütlesinden oluşan dinamik aktif basıncın derinliğe göre değişim
fonksiyonu
ppd (z) = Zemin kütlesinden oluşan dinamik pasif basıncın derinliğe göre değişim
fonksiyonu
pv(z) = Düşey toprak basıncının derinliğe göre değişim fonksiyonu
Qad = Düzgün yayılı dış yükten oluşan dinamik aktif basınç kuvvetinin bileşkesi
Qpd = Düzgün yayılı dış yükten oluşan dinamik pasif basınç kuvvetinin bileşkesi
qad (z) = Düzgün yayılı dış yükten oluşan dinamik aktif basıncın derinliğe göre değişim
fonksiyonu
qpd (z) = Düzgün yayılı dış yükten oluşan dinamik pasif basıncın derinliğe göre değişim
fonksiyonu
qo = Düzgün yayılı dış yükün genliği
Rza = Zemin dayanma (istinat) duvarlarında kesit hesabına esas dinamik iç
kuvvetlerin elde edilmesi için kullanılan azaltma katsayısı
z = Zemin serbest yüzeyinden itibaren aşağıya doğru ölçülen derinlik
zcd = Aktif veya pasif basınç kuvvetinin bileşkesinin zemin üst yüzeyinden itibaren
aşağıya doğru ölçülen derinliği
* = Duvar-zemin arakesitinin düşeyle aktif veya pasif basınç tarafına doğru
yaptığı açı
* = Zeminle duvar arasındaki sürtünme açısı
* = Zeminin içsel sürtünme açısı
* = Donatı çapı
* = Zeminin kuru birim hacım ağırlığı
*b = Zeminin su altındaki birim hacım ağırlığı
*s = Zeminin suya doygun birim hacım ağırlığı
* = Toplam aktif ve pasif basınç katsayılarının hesabında eşdeğer deprem
katsayılarına bağlı olarak hesaplanan açı
12.1. KAPSAM
Deprem bölgelerinde yapılacak binalarda zemin koşullarının belirlenmesi; betonarme, çelik, ahşap ve yığma kargir bina temellerinin ve zemin dayanma (istinat) yapılarının tasarımı, bu konulardaki yönetmelik ve standartlarla birlikte öncelikle bu bölümde verilen kural ve koşullara uyularak yapılacaktır. Kerpiç binaların temellerine ilişkin kurallar ise Bölüm 11’de verilmiştir.
12.2. ZEMİN KOŞULLARININ BELİRLENMESİ
12.2.1. Zemin Grupları ve Yerel Zemin Sınıfları
12.2.1.1 - Yerel zemin koşullarının belirlenmesi için esas alınacak zemin grupları Tablo 12.1’de, yerel zemin sınıfları ise Tablo 12.2’de verilmiştir. Tablo 12.1’deki zemin parametrelerine ilişkin değerler, zemin gruplarının belirlenmesinde yol göstermek üzere verilen standart değerlerdir.
12.2.1.2 - Aşağıda belirtilen binalarda, gerekli saha ve laboratuar deneylerine dayanan zemin araştırmalarının yapılması, ilgili raporların düzenlenmesi ve proje dökümanlarına eklenmesi zorunludur. Raporlarda Tablo 12.1 ve Tablo 12.2’ye göre tanımlanan zemin grupları ve yerel zemin sınıfları açık olarak belirtilecektir.
(a) Birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde toplam yüksekliği 60 m’den fazla olan tüm binalar,
(b) Bütün deprem bölgelerinde, bina yüksekliğinden bağımsız olarak, Bölüm 6’da Tablo 6.3 ile tanımlanan Bina Önem Katsayısı’nın I =1.5 ve I =1.4 olduğu binalar.
12.2.1.3 - Yukarıdaki 12.2.1.2’nin kapsamı dışında kalan diğer binalar için ise, birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde, zemin gruplarının ve yerel zemin sınıflarının Tablo 12.1 ve Tablo 12.2’deki tanımlara göre belirlenmesini sağlayacak yerel bilgilerin ya da gözlem sonuçlarının deprem hesap raporlarında belirtilmesi veya bu konuda yayınlanmış kaynaklara referans verilmesi zorunludur.
12.2.1.4 - Birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde, Tablo 12.1’de (C) ve (D) gruplarına giren zeminlerde, deprem yükleri altında kazıkların yatay yataklanma parametreleri ile yatay ve eksenel yük taşıma güçlerinin belirlenmesi, saha ve laboratuar deneylerini içeren zemin araştırmalarına göre yapılacaktır.
12.2.2. Sıvılaşma Potansiyelinin İrdelenmesi
Bütün deprem bölgelerinde, yeraltı su seviyesinin zemin yüzeyinden itibaren 10 metre içinde olduğu durumlarda, Tablo 12.1’de (D) grubuna giren zeminlerde Sıvılaşma Potansiyeli’nin bulunup bulunmadığının, saha ve laboratuar deneylerine dayanan uygun analiz yöntemleri ile incelenmesi ve sonuçların belgelenmesi zorunludur.
TABLO 12.1 - ZEMİN GRUPLARI
Zemin
Grubu
Zemin Grubu
Tanımı
Stand.
Penetr.
(N/30)
Relatif
Sıkılık
(%) Serbest
Basınç
Direnci
(kPa) Kayma
Dalgası
Hızı
(m/s)
(A) 1. Masif volkanik kayaçlar ve ayrışmamış sağlam metamorfik kayaçlar, sert çimentolu tortul kayaçlar....
2. Çok sıkı kum, çakıl.........
3. Sert kil ve siltli kil...........
¦¦
> 50
> 32
¦¦
85¦100
¦¦
> 1000
¦¦
> 400
> 1000
> 700
> 700
(B) 1. Tüf ve aglomera gibi gevşek volkanik kayaçlar, süreksizlik düzlemleri bulunan ayrışmış çimentolu tortul kayaçlar....................
2. Sıkı kum, çakıl...............
3. Çok katı kil ve siltli kil....
¦¦
30¦50
16¦32
¦¦
65¦85
¦¦
500¦1000
¦¦
200¦400
700¦1000
400¦700
300¦700
(C) 1.Yumuşak süreksizlik
düzlemleri bulunan çok ayrışmış metamorfik kayaçlar ve çimentolu tortul kayaçlar................………..
2. Orta sıkı kum, çakıl........
3. Katı kil ve siltli kil..........
¦¦
10¦30
8¦16
¦¦
35¦65
¦¦
< 500
¦¦
100¦200
400¦700
200¦400
200¦300
(D) 1.Yeraltı su seviyesinin yüksek olduğu yumuşak, kalın alüvyon tabakaları.....
2. Gevşek kum...................
3. Yumuşak kil, siltli kil......
¦¦
< 10
< 8
¦¦
< 35
¦¦
¦¦
¦¦
< 100
< 200
< 200
< 200
TABLO 12.2 - YEREL ZEMİN SINIFLARI
Yerel Zemin
Sınıfı Tablo 12.1’e Göre Zemin Grubu ve
En Üst Zemin Tabakası Kalınlığı (h1)
Z1 (A) grubu zeminler
h1 * 15 m olan (B) grubu zeminler
Z2 h1 > 15 m olan (B) grubu zeminler
h1 * 15 m olan (C) grubu zeminler
Z3 15 m < h1 * 50 m olan (C) grubu zeminler
h1 * 10 m olan (D) grubu zeminler
Z4 h1 > 50 m olan (C) grubu zeminler
h1 > 10 m olan (D) grubu zeminler
TABLO 12.2’YE İLİŞKİN NOTLAR :
(a) Temel tabanı altındaki en üst zemin tabakası kalınlığının 3 metreden az olması durumunda, bir alttaki tabaka, Tablo 12.2’de belirtilen en üst zemin tabakası olarak göz önüne alınabilir.
(b) Temel sisteminin düşey ya da düşeye göre eğimi 1/6’ya eşit veya daha az eğik kazıklardan oluşması durumunda, Tablo 12.2’de belirtilen en üst zemin tabakası, en kısa kazığın alt ucundaki tabaka olarak yorumlanabilir. Ancak bu durumda Bölüm 6’ya göre yapılacak deprem hesabında kazıkların, bina taşıyıcı sisteminin elemanları olarak üstyapı ile birlikte gözönüne alınması veya yatay ve düşey kazık rijitliklerinin kazık başlıklarının altında eşdeğer yaylarla idealleştirilmesi zorunludur. Hesaplarda, grup etkisi de dikkate alınarak kazıkların zemine yatay ve düşey doğrultulardaki yataklanmaları (kazık-zemin etkileşimi) ile birlikte, kazık başlıklarının ve bağ kirişlerinin rijitlik ve eylemsizlik özellikleri mutlaka göz önüne alınacaktır.
(c) Yukarıdaki (b) paragrafında belirtilen koşulların uygulanmaması veya 12.3.3.1’e göre üçüncü ve dördüncü derece deprem bölgelerinde kazık eğiminin düşeye göre 1/6’dan daha fazla yapılması durumlarında, Tablo 12.2’de belirtilen en üst zemin tabakası, kazık başlıklarının altındaki ilk tabaka olarak alınacaktır.
12.3. TEMELLERE İLİŞKİN KURAL VE KOŞULLAR
12.3.1. Genel Kurallar
Bina temelleri, deprem sırasında oturma veya farklı oturmalardan ötürü üstyapıda hasara neden olmayacak biçimde, oturdukları zeminin özellikleri gözönüne alınarak, zemin mekaniği ve temel inşaatı ilkelerine göre yapılacaktır. Bu bölümde temellerle ilgili olarak verilen kurallar; betonarme, çelik, ahşap ve yığma kargir binaların temelleri için geçerlidir. Kerpiç binaların temellerine ilişkin kurallar Bölüm 11’de verilmiştir.
12.3.2. Zemin Emniyet Gerilmeleri ve Kazıkların Emniyetli Taşıma Yükleri
12.3.2.1 - Temel zemini olarak Tablo 12.1’de (A), (B) ve (C) gruplarına giren zeminlerde, statik yüklere göre tanımlanan zemin emniyet gerilmesi ve kazıklı temellerde kazığın yatay ve eksenel yükler için emniyetli taşıma yükü, deprem durumunda en fazla %50 arttırılabilir.
12.3.2.2 - Temel zemini olarak Tablo 12.1’de (D) grubuna giren zeminlerde, deprem durumunda zemin emniyet gerilmesi ve kazıkların emniyetli taşıma yükü arttırılamaz.
12.3.3. Kazıklı Temellere İlişkin Koşullar
12.3.3.1 - Birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde, düşeye göre eğimleri 1/6’dan daha fazla olan eğik kazıklar kullanılmayacaktır.
12.3.3.2 - Kazıklı temeller, eksenel yüklere ek olarak depremden oluşan yatay yüklere göre de hesaplanacaktır.
12.3.3.3 - Birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde, kılıflı ya da kılıfsız yerinde dökme fore kazıklarda, 3 metreden az olmamak üzere, kazık başlığının altındaki kazık boyunun üstten 1/3’ünde boyuna donatı oranı 0.008’den az olamaz. Bu bölgeye konulacak spiral donatı çapı 8 mm’den az ve spiral adımı 200 mm’den fazla olmayacak, ayrıca üstten en az iki kazık çapı kadar yükseklikte spiral donatı adımı 100 mm’ye indirilecektir.
12.3.3.4 - Betonarme prefabrike çakma kazıklarda boyuna donatı oranı 0.01’den az olamaz. Birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde, kazık başlığının altındaki kazık boyunun üstten 1/3’ünde enine donatının çapı 8 mm’den az olmayacaktır. Bu bölgede, etriye aralığı veya spiral donatı adımı 200 mm’den fazla olmayacak, ayrıca üstten en az iki kazık çapı (dikdörtgen kesitli kazıklarda en büyük boyutun iki katı) kadar yükseklikte etriye aralığı ya da spiral donatı adımı 100 mm’ye indirilecektir. Enine donatı koşulları, öngerilmeli prefabrike çakma kazıklarda da aynen uygulanacaktır.
12.3.4. Temel Bağ Kirişleri
12.3.4.1 - Betonarme ve çelik binalarda tekil temelleri veya kazık başlıklarını her iki doğrultuda, sürekli temelleri ise kolon veya perde hizalarında birbirlerine bağlayan bağ kirişleri düzenlenecektir. Temel zemini Tablo 12.1’deki (A) grubuna giren zeminlerde bağ kirişleri yapılmayabilir veya sayısı azaltılabilir.
12.3.4.2 - Bağ kirişleri, temel kazısına uygun olarak, temel altından kolon tabanına kadar olan yükseklikteki herhangi bir seviyede yapılabilir.
12.3.4.3 - Binanın bulunduğu deprem bölgesine ve Tablo 12.1’de tanımlanan zemin gruplarına bağlı olarak, bağ kirişlerinin sağlaması gereken minimum koşullar Tablo 12.3’te verilmiştir.
TABLO 12.3 - BAĞ KİRİŞLERİNE İLİŞKİN MİNİMUM KOŞULLAR
KOªULUN TANIMI
Deprem
Bölgesi Zemin
Grubu
(A) Zemin
Grubu
(B) Zemin
Grubu
(C) Zemin
Grubu
(D)
1. Bağ kirişinin minimum
eksenel kuvveti (*) 1, 2
3, 4 %6
%4 %8
%6 %10
%8 %12
%10
2. Minimum enkesit
boyutu (cm) (**) 1, 2
3, 4 25
25 25
25 30
25 30
25
3. Minimum enkesit
alanı (cm2) 1, 2
3, 4 625
625 750
625 900
750 900
750
4. Minimum boyuna
donatı 1, 2
3, 4 4*14
4*14
4*16
4*14
4*16
4*16
4*18
4*16
(*) Bağ kirişinin bağlandığı kolon veya perdelerdeki en büyük eksenel kuvvetin
yüzdesi olarak
(**) Minimum enkesit boyutu, bağ kirişinin serbest açıklığının 1/30’undan az olamaz.
12.3.4.4 - Kesit hesabında bağ kirişlerinin hem basınç, hem de çekme kuvvetlerine çalışacağı gözönünde tutulacaktır. Zemin ya da taban betonu tarafından sarılan bağ kirişlerinin basınca çalışması durumunda, burkulma etkisi gözönüne alınmayabilir. Çekme durumunda ise, çekme kuvvetinin sadece donatı tarafından taşındığı varsayılacaktır. Bağ kirişlerinin etriye çapı 8 mm’den az ve etriye aralığı 200 mm’den fazla olmayacaktır.
12.3.4.5 - Bağ kirişleri yerine betonarme döşemeler de kullanılabilir. Bu durumda, döşeme kalınlığı 150 mm’den az olmayacaktır. Döşemenin ve içine konulan donatının, Tablo 12.3’te bağ kirişleri için verilen yatay yüklere eşit yükleri güvenli biçimde aktarabildiği hesapla gösterilecektir.
12.3.5. Ahşap ve Yığma Kargir Binalarda Duvar Altı Temelleri
12.3.5.1 - Ahşap ve yığma kargir bina temelleri, taşıyıcı duvarların altında betonarme sürekli temel olarak yapılacaktır. Duvar altı temelinin derinliği; zemin özellikleri, yeraltı su düzeyi ve yerel don derinliği gözönüne alınarak saptanacaktır. Bodrumsuz binalarda temellerin üzerine yapılacak taş veya beton duvarların üst kotu, kaldırım kotundan en az 50 cm yukarıda olacaktır.
12.3.5.2 - Duvar altı temellerinin beton kalitesi en az C16 (BS16) olacaktır. Tablo 12.1’de tanımlanan zemin gruplarına göre, duvar altı temellerinin boyutlarına ve donatılarına ilişkin koşullar Tablo 12.4’te verilmiştir.
12.3.5.3 - Tablo 12.1’de (A), (B) veya (C) gruplarına giren zeminlerin bulunduğu eğimli arazide temeller basamaklı olarak yapılabilir. Basamaklı temellere ilişkin koşullar da Tablo 12.4’te verilmiştir.
12.3.5.4 - Duvar altı temellerine konulacak boyuna donatıların hem üstte ve hem altta yatay aralıkları 30 cm’yi geçmeyecek; köşelerde, kesişme noktalarında ve basamaklı temel durumlarında sürekliliği sağlayacak biçimde bindirme yapılacaktır.
TABLO 12.4 - DUVAR ALTI TEMELLERİNE İLİŞKİN KOŞULLAR
KOŞULUN TANIMI Zemin Grubu
(A),(B) Zemin Grubu
(C) Zemin Grubu
(D)
Minimum temel genişliği (cm)
Duvar kalınlığına ek (iki yandan) pabuç genişliği (cm) 50
2 x 15 60
2 x 20 70
2 x 25
Minimum temel yüksekliği (cm) 30 40 40
Altta ve üstte minimum temel boyuna donatısı 3*12
3*14
4*14
Temelde minimum etriye *8/30
*8/30
*8/30
Minimum basamak yatay aralığı (cm) 100 150 ¦
Minimum basamak bindirme uzunluğu (cm) 30 40 ¦
Maksimum basamak yüksekliği (cm) 30 30 ¦
12.4. DEPREMDE TOPRAK BASINCI VE ZEMİN DAYANMA (İSTİNAT)
YAPILARI
12.4.1. Toplam Aktif ve Pasif Basınç Katsayıları
12.4.1.1 - Statik toprak basıncı ile depremden oluşan ek dinamik toprak basıncının toplamını hesaplamak için kullanılacak Toplam Aktif Basınç Katsayısı, Kat ve Toplam Pasif Basınç Katsayısı, Kpt , emniyetli yönde kalmak üzere zeminin kohezyonu ihmal edilerek, Denk.(12.1) ile verilmiştir.
(1 * Cv) cos2(* * * * *) 1
Kat=¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦x ¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦ (12.1a)
cos* cos2* cos(* + * + *) sin(* + *) sin(* * * * i) 2
1 + ¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦
cos(* + * + *) cos(i * *)
(1 * Cv) cos2(* * * + *) 1
Kpt =¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦x¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦ (12.1b)
cos* cos2* cos(* * * + *) sin(* + *) sin(* * * + i) 2
1 * ¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦
cos(* * * + *) cos(i * *)
12.4.1.2 - Denk.(12.1)’deki * açısı Denk.(12.2) ile tanımlanmıştır.
(a) Kurudaki zeminlerde,
Ch
* = arctan ¦¦¦¦¦¦ (12.2a)
(1 * Cv)
(b) Su seviyesinin altındaki zeminlerde,
*s Ch
* = arctan ¦¦¦ x ¦¦¦¦¦¦ (12.2b)
*b (1 * Cv)
12.4.1.3 - Zeminin su altında veya suya doygun olması durumunda Denk.(12.1)’de * yerine */2 gözönüne alınacaktır.
12.4.1.4 - Denk.12.2’de yer alan yatay eşdeğer deprem katsayısı Ch , Denk.(12.3) ile tanımlanmıştır.
(a) Düşeyde serbest konsol olarak çalışan zemin dayanma (istinat) yapılarında,
Ch = 0.2 (I +1) Ao (12.3a)
(b) Yatay doğrultuda bina döşemeleri veya ankrajlarla mesnetlenmiş zemin dayanma (istinat) yapı ve elemanlarında,
Ch = 0.3 (I +1) Ao (12.3b)
12.4.1.5 - Denk.(12.1) ve Denk.(12.2)’de yer alan düşey eşdeğer deprem katsayısı Cv, Denk.(12.4) ile tanımlanmıştır. Ancak, yatay doğrultuda bina döşemeleri ile mesnetlenmiş bodrum duvarlarında Cv = 0 alınacaktır.
Cv = 2 Ch / 3 (12.4)
Denk.(12.1)’de, Denk.(12.2) ile uyumlu olarak, yatay toprak basıncı bakımından daha elverişsiz sonuç verecek şekilde, +Cv veya *Cv durumları gözönüne alınacaktır.
12.4.2. Dinamik Aktif ve Pasif Toprak Basınçları
12.4.2.1 - Depremden oluşan dinamik aktif basınç katsayısı Kat ve dinamik pasif basınç katsayısı Kpt , Denk.(12.5) ile belirlenir.
Kad = Kat * Kas (12.5a)
Kpd = Kpt * Kps (12.5b)
Denk.(12.5)’te yer alan statik aktif basınç katsayısı Kas ve statik pasif basınç katsayısı Kps , Denk.(12.1)’de * = 0 ve Cv = 0 konularak elde edilebilir.
12.4.2.2 - Statik toprak basıncına ek olarak deprem durumunda zemin kütlesinden ötürü oluşan ek dinamik aktif ve pasif toprak basıncının zemin yüksekliği boyunca değişimi Denk.(12.6) ile tanımlanmıştır.
pad (z) = 3 Kad (1 * z / H) pv(z) (12.6a)
ppd (z) = 3 Kpd (1 * z / H) pv(z) (12.6b)
Zeminin kuruda ve üniform olması durumunda, pv(z) = * z alınarak Denk.(12.6)’nın zemin yüksekliği boyunca entegre edilmesi ile, statik basınca ek olarak depremden oluşan dinamik aktif toprak basıncının pozitif değerli bileşkesi Pad ve dinamik pasif toprak basıncının negatif değerli bileşkesi Ppd ile bu bileşkelerin zemin üst yüzeyinden itibaren derinliğini gösteren zcd , Denk.(12.7) ve Denk.(12.8) ile verildiği şekilde elde
edilir:
Pad = 0.5 * Kad H2 (12.7a)
Ppd = 0.5 * Kpd H2 (12.7b)
zcd = H / 2 (12.8)
Zeminin su altında olması durumunda pv(z)’in hesabında * yerine *b gözönüne alınacak ve suyun hidrodinamik basıncı ayrıca hesaplanmayacaktır. Zeminin suya doygun olması durumunda ise * yerine *s kullanılacaktır.
12.4.2.3 - Statik toprak basıncına ek olarak deprem durumunda düzgün yayılı dış yükten oluşan aktif ve pasif toprak basıncının zemin yüksekliği boyunca değişimi Denk.(12.9) ile tanımlanmıştır.
qad (z) = 2 qo Kad (1 * z / H) cos * / cos(* * i) (12.9a)
qpd (z) = 2 qo Kpd (1 * z / H) cos * / cos(* * i) (12.9b)
Zemin özelliklerinin üniform olması durumunda, Denk.(12.9)’un zemin yüksekliği boyunca entegre edilmesi ile, statik basınca ek olarak, depremin katkısı ile oluşan aktif (pozitif) ve pasif (negatif) toprak basınçlarının bileşkeleri Qad ve Qpd ile bu bileşkelerin zemin üst yüzeyinden itibaren derinliğini gösteren zcd , Denk.(12.10) ve Denk.(12.11) ile verildiği şekilde elde edilir.
Qad = qo Kad H cos * / cos(* * i) (12.10a)
Qpd = qo Kpd H cos * / cos(* * i) (12.10b)
zcd = H / 3 (12.11)
12.4.3. Tabakalı Zemin Durumunda Dinamik Toprak Basınçları
Yukarıda Denk.(12.6) ve Denk.(12.9) ile verilen bağıntılar, zeminin tabakalı olması durumunda da uygulanabilir. Bu durumda, her bir tabaka için o tabakaya ait Kad veya Kpd katsayıları kullanılacak ve z derinliği daima serbest zemin yüzeyinden aşağıya doğru gözönüne alınacaktır. Her bir tabakaya ait ek dinamik aktif veya pasif basınç kuvvetinin bileşkesi ve tabaka içindeki derinliği, Denk.(12.6) ve Denk.(12.9)’un ilgili tabaka boyunca entegre edilmesi ile bulunabilir.
12.4.4. Zemin Dayanma (İstinat) Yapılarına İlişkin Koşullar
12.4.4.1 - Düşeyde serbest konsol olarak çalışan zemin dayanma (istinat) duvarlarının deprem hesabında, yatay toprak basıncının yanında duvarın kendi kütlesine ilişkin deprem kuvvetleri gözönüne alınmayabilir. Statik toprak basınçlarına ek olarak Denk.(12.6) ve Denk.(12.9)’da verilen dinamik toprak basınçları da gözönüne alınarak yapılan hesapta, kaymaya karşı güvenlik katsayısı en az 1.1 ve devrilmeye karşı güvenlik katsayısı en az 1.3 olarak alınacaktır.
12.4.4.2 - Betonarme zemin dayanma (istinat) duvarlarında ve betonarme veya çelik palplanşlı duvarlarda kesit hesabında esas alınacak iç kuvvetler, statik toprak basıncından oluşan iç kuvvetlere ek olarak, Denk.(12.6) ve Denk.(12.9)’da verilen dinamik toprak basınçlarına göre hesaplanan iç kuvvetlerin Rza = 1.5 katsayısına bölünmesi ile elde edilecektir. Geçici çelik palplanşlı duvarlarda Rza = 2.5 alınabilir.
BÖLÜM 13 - SON HÜKÜMLER
13.1 - 13.5.1996 tarih ve 22635 sayılı mükerrer Resmi Gazete’de yayınlanan “Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik” yürürlükten kaldırılmıştır.
13.2 - Bu Yönetmelik, 1.1.1998 tarihinde yürürlüğe girer.
13.3 - Bu Yönetmeliğin yürürlüğe gireceği tarihe kadar, 9.6.1975 tarih ve 15260 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanmış olan “Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik” uygulanacaktır.
13.4 - Bu Yönetmelik hükümlerini Bayındırlık ve İskan Bakanı yürütür.
Yorumlar